مقاله راهنماي ايمني زيستي آزمايشگاه

توضیحات محصول

دانلود مقاله راهنماي ايمني زيستي آزمايشگاه با فرمت ورد و در 38 صفحه قابل ویرایش

قسمتی از متن مقاله

مقدمه

كاركردن در آزمايشگاه بسته به ماهيت نمونه‌هاي مورد آزمايش، مواد به‌كار رفته در روش آزمايش، و ابزارهاي مورد استفاده مي‌تواند متضمن خطرات مختلفي باشد. اين خطرات مي‌تواند فقط متوجه شخص آزمايش كننده باشد، يا سلامت ساير افراد جامعه را به خطر بيندازد، و يا باعث آلودگي‌هاي زيست محيطي شود. آگاهي و شناخت اين عوامل خطرآفرين و تهديد كننده سلامت، و انديشيدن تمهيدات و شيوه‌هاي پيشگيري از بروز مخاطرات مقدمه‌اي براي برقراري نظام ايمني مي‌باشد.

هدف از برقراري سيستم ايمني در آزمايشگاه‌ها فراهم ساختن شرايط محيط‌كار به صورتي است كه همه كاركنان بتوانند تحت آن شرايط با حداكثر ايمني ممكن به‌كار خود ادامه دهند و آزمايشگاه و تجهيزات و مواد موجود در آن وضعيت مطلوب خود را داشته و دچار خسارات مختلف نگردند.

روش‌هاي آزمايشگاهي

خطاي انساني، تكنيك‌هاي ضعيف آزمايشگاهي و استفاده نادرست از وسايل و ابزار موجب اكثر صدمات آزمايشگاهي و عفونت‌هاي مربوط به كار مي‌گردند. در اين‌جا خلاصه‌اي از روش‌هاي فني طراحي شده به منظور جلوگيري و كاهش رايج‌ترين اين‌گونه مشكلات و مسايل ارائه مي‌‌شود.

استفاده امن نمونه‌ها در آزمايشگاه

جمع‌آوري، استفاده و نقل و انتقال نامناسب و غلط نمونه‌ها در آزمايشگاه دليل خطر انتقال عفونت به كاركنان درگير اين كار مي‌باشد.

ظروف نمونه

ظروف نمونه ممكن است از جنس شيشه و يا ترجيحاً پلاستيك بوده و تحت هر شرايطي بايستي محكم باشند و در صورت استفاده صحيح از درپوش نبايستي چكه كنند. هيچ ماده‌اي نبايستي روي سطح خارجي ظروف باقي بماند. ظروف بايستي به طور صحيح بر چسب داشته تا شناسايي و تعيين هويت را آسان كنند. درخواست نمونه يا فرم‌هاي مشخصات نبايستي دور ظروف حاوي نمونه پيچيده شود بلكه بايستي در پاكت‌هاي جداگانه و ترجيحاً ضد آب گذارده شوند.

نقل و انتقال نمونه‌ها در داخل مؤسسات

براي اجتناب از نشت يا ريختن، از ظروف ثانويه‌اي همچون جعبه با رك‌هاي مناسب بايد استفاده شود به گونه‌اي كه ظروف نمونه به صورت عمودي در آن قرار گيرند، ظروف ثانويه مي‌تواند از جنس فلز يا پلاستيك باشند. اين ظروف بايستي قابل اتوكلاو شدن و مقاوم به مواد ضدعفوني كننده شيميايي باشند. سرپوش بايستي ترجيحاً داراي يك واشر باشد. اين جعبه‌ها بايستي به‌طور منظم ضد عفوني شوند.

دريافت ‌نمونه‌ها

آزمايشگاه‌هايي كه مقدار زيادي نمونه دريافت مي‌كنند بايستي يك اتاق و يا محوطه ويژه‌اي را براي اين‌منظور اختصاص دهند.

بازكردن بسته‌ها

كاركناني كه نمونه‌ها را دريافت و باز مي‌كنند بايستي از خطرات بالقوه‌اي كه سلامتي را تهديد مي‌كند آگاه باشند، و بايستي با آموزش‌هاي لازم براي پيش‌گيري‌هاي استاندارد آشنا شوند، به ويژه زماني كه با ظروف شكسته و يا سوراخ شده سر و كار داشته باشند. ظروف اصلي نمونه بايستي در يك هود بيولوژيك باز شوند. مواد ضد عفوني كننده بايستي در دسترس باشند.

استفاده از پي‌پت و پي‌پت كننده

1- همواره از پي‌پت كننده استفاده شود، پي‌پت كردن به وسيله دهان بايد ممنوع شود.

2- كليه پي‌پت‌ها بايستي داراي سرپوش پنبه‌اي باشند تا از آلودگي ابزار پي‌پت‌ كردن مانند پوآر جلوگيري شود.

3- هرگز نبايستي هوا به درون مايعي كه حاوي ذرات آلوده است دميده شود.

4- مواد آلوده را نبايستي به وسيله عمل متناوب مكيدن و خروج از طريق يك پي‌پت، مخلوط نمود.

5- مايعات نبايستي به شدت و با فشار از پي‌پت‌ها خارج شوند.

6- پي‌پت‌هاي Mark-to-Mark نسبت به انواع ديگر ترجيح داده مي‌شوند چون‌كه آنها به خروج آخرين قطره‌ نيازي ندارند.

7- پي‌پت‌هاي آلوده بايستي كاملاً در يك ماده ضدعفوني كننده و در يك ظرف غيرقابل شكستن قرار گيرند و قبل از استفاده مجدد به مدت مناسب در اين مايع ضدعفوني كننده قرار داده شده باشند.

8- يك ظرف براي پي‌پت‌هاي مصرف شده بايستي در داخل هود بيولوژيك گذاشته شود نه در خارج آن.

9- از سرنگ با سر سوزن نبايد براي پي‌پت كردن استفاه نمود.

10- بايستي وسايلي براي بازكردن بطري‌هاي درپوش‌دار، در دسترس باشد. كه بتوان براي دستيابي به محتويات اين‌ بطري‌ها همواره از پي‌پت استفاه نمود و از به‌كار بردن سرنگ و سرسوزن اجتناب نمود.

11- براي اجتناب از پخش مواد آلوده‌اي كه از پي‌پت مي‌چكد بايستي يك ماده جاذب بر روي سطح كار قرار داده شود، اين ماده جاذب بايستي همانند ضايعات آلوده بعد از مصرف دور انداخته شوند.

اجتناب از پراكندگي مواد آلوده

1- لوپ‌هاي ميكروبيولوژي به منظور اجتناب از انتشار نمونه‌هاي برداشته شده، بايستي داراي قطري برابر 2-3 ميلي‌ليتر بوده و كاملاً بسته باشند. ميله (دسته لوپ) نبايستي بيش از 6 سانتي‌متر طول داشته باشند تا ارتعاش را به حداقل برساند.

2- به‌منظور اجتناب از خطر ترشح مواد آلوده روي ميز كنار شعله از يك ميكروسوزاننده الكتريكي براي استريليزه كردن لوپ‌هاي انتقال استفاه شود. لوپ‌هاي انتقال يك‌بار مصرف كه احتياجي به استريليزه شدن مجدد ندارند ترجيح داده مي‌شوند.

3- بايستي دقت شود در هنگام خشك كردن نمونه‌هاي خلط (بزاق) از ايجاد ذرات معلق در هوا (Aerosols) اجتناب شود.

4- براي اتوكلاو كردن نمونه‌ها و كشت‌هاي دور انداختني، بايستي آنها در ظروف ضد نشت (از قبيل كيسه‌هاي دور ريختني آزمايشگاهي) گذاشته شوند. سرپوش‌ها بايستي محكم بسته باشند (مثلاً با نوار اتوكلاو) قبل از آن‌كه دورانداخته شوند.

5- محوطه‌هاي كاري بايد با يك ماده ضدعفوني كننده مناسب در پايان هر كار ضدعفوني شوند.

استفاده از هود بيولوژيك

1- نحوه استفاده و محدوديت‌هاي هودبيولوژيك بايستي با استفاده از استانداردهاي ملي و منابع مرتبطه به كليه كاربران شرح داده شوند. بايستي پروتكل‌هايي درباره موارد ايمني و آيين‌نامه‌هاي عملياتي براي كاركنان نوشته شود. به خصوص براي كاربر بايد كاملاً توضيح داده شود كه هود بيولوژيك، او را در مقابل ريختن، شكستن ظروف حاوي نمونه محافظت نخواهد كرد.

2- هود بيولوژيك نبايد استفاده شود مگر اينكه به طور صحيح عمل كند.

3- هنگام استفاده از هود بيولوژيك نبايد درب شيشه‌اي محافظ آن باز و بسته شود.

4- دستگاه‌ها و مواد موجود در داخل هود بيولوژيك بايد در حد حداقل ممكن باشند. نبايد جريان گردش هوا به فضاي اشغال شده پشتي، مسدود شود.

5- چراغ‌هاي شعله‌اي نبايد در هود بيولوژيك استفاده شوند. گرماي توليد شده در جريان طبيعي هوا اختلال ايجاد مي‌كند و ممكن است به فيلتر‌ها آسيب برساند. يك ميكروسوزاننده الكتريكي مجاز است اما بهتر است از لوپ‌هاي انتقال يكبار مصرف استريل استفاده شود.

6- كليه كارها بايد در بخش مياني يا عقبي ميز كار انجام گيرد و از طريق پانل شيشه‌اي قابل رويت باشد.

7- پشت سركاربر، نبايستي شلوغ باشد.

8- كاربر نبايستي با جابجايي مكرر دستهايش باعث آشفتگي جريان هوا شود.

9- شبكه‌هاي هوا نبايد به وسيله اجسامي از قبيل دفترچه يادداشت، پي‌پت‌ها يا ساير اجسام مسدود شوند، چون اين حالت جريان هوا را قطع كرده و باعث آلودگي بالقوه مواد و آلودگي در كاربر مي‌گردد.

10- سطح‌هود بيولوژيك بايستي با به‌كارگيري يك ماده ضدعفوني كننده مناسب بعد از اتمام كار و پايان روز خشك و تميز شود.

11- فن هود بيولوژيك بايستي حداقل به مدت 5 دقيقه قبل از شروع كار و بعد از اتمام كار در كابينت جريان داشته باشد.

12- قلم و كاغذ هرگز نبايستي داخل هود بيولوژيك قرار داده شود.

اجتناب از بلع مواد آلوده و تماس آنها با پوست و چشم‌ها

1- در حين انجام كارهاي ميكروبيولوژي ذرات و قطرات درشت (بزرگ‌تر از 5 ميكرومتر در قطره) با سرعت منتشر شده و بر روي سطوح نيمكت، صندلي و روي دستان كاربر مي‌نشيند. دستكش‌هاي يك‌بار مصرف ويژه بايستي پوشيده شوند. كاركنان آزمايشگاه بايستي از تماس دست‌ها با دهان، چشمان و صورت‌شان اجتناب نمايند.

2- غذا و نوشيدني نبايد در آزمايشگاه مصرف و يا نگه‌داري شوند.

3- در آزمايشگاه هيچ شئي نبايد در دهان گذاشته شود، (قلم‌ها، مداد‌ها، آدامس جويدن...)

4- وسايل آرايشي نبايستي در آزمايشگاه استفاده شود.

5- در حين هر عملياتي كه ممكن است منجر به پراكنده شدن مواد آلوده بالقوه شود بايستي صورت، چشمان و دهان محافظت شوند.

اجتناب از ورود مواد آلوده به بدن

1- مي‌توان با استفاده از روش‌هاي مناسب و دقت لازم از ورود اتفاقي مواد آلوده كه در نتيجه زخمي شدن با وسايل شيشه‌اي شكسته يا لب‌ پريده ايجاد مي‌شود، اجتناب نمود. حتي‌الامكان وسايل شيشه‌اي بايستي با وسايل پلاستيكي جايگزين گردند.

2- تزريق اتفاقي مواد آلوده ممكن است در اثر صدمات اجسام نوك‌تيز از قبيل سرسوزن (آلوده شدن با سوزن آلوده) پي‌پت‌هاي شيشه‌اي پاستور، يا شيشه شكسته ايجاد شود.

3- آلودگي به‌وسيله سرسوزن را مي‌توان به طرق زير كاهش داد: (الف) حداقل استفاده از سرنگ و سرسوزن (وسايل ساده‌اي براي باز كردن بطري‌هاي درپوش‌دار وجود دارد كه بتوان از آنها استفاده نمود. به‌طور مثال مصرف پي‌پت به جاي سرنگ و سوزن)؛ يا (ب) استفاده از وسايل ايمني به‌عنوان وسايل برنده (درصورتيكه استفاده از سرنگ و سرسوزن لازم باشد).

4- هرگز نبايستي سوزن‌ها را دوباره درپوش بگذارند. وسايل يكبار مصرف بايستي درون ظروف غير قابل نفوذ كه با پوشش‌هاي محكم بسته شده دور انداخته شوند.

5- پي‌پت‌هاي پلاستيكي پاستور بايستي جايگزين انواع شيشه‌اي بشوند.

جداكردن سرم

1- فقط كاركنان آموزش ديده بايستي براي اين‌كار گمارده شوند.

2- دستكش و محافظ براي چشم و ساير سطوح مخاطي بايستي استفاده شود.

3- باكاربرد مناسب روش‌هاي آزمايشگاهي مي‌توان از پخش ترشحات و آئروسل‌ها اجتناب نمود يا به حداقل رساند، خون و سرم بايستي با دقت پي‌پت شوند، نه اينكه ريخته شوند، پي‌پت كردن به و‌سيله دهان بايد ممنوع شود.

4- بعد از استفاده، پي‌پت‌ها بايستي كاملاً در يك ماده ضدعفوني كننده مناسب غوطه‌ور شوند و در ماده ضدعفوني كننده‌ براي مدت مقتضي باقي بمانند و قبل از مصرف مجدد شسته و يا استريليزه شوند.

5- بايستي لوله‌هاي نمونه حاوي لخته‌هاي خون و غيره دور ريختني‌ با سرپوش بسته شده و در ظروف ضد نشت مناسب براي اتوكلاو شدن و يا سوزاندن گذارده شوند.

6- براي پاك كردن سرريزه‌ها و ترشحات، مواد ضدعفوني كننده مناسب بايستي در دسترس باشند.

استفاده از سانتريفيوژها

1- بررسي وضعيت بخش مكانيكي سانتريفيوژ، لازمه اوليه ايمني روش‌هاي ميكروبيولوژيكي در هنگام استفاده از سانتريفيوژ‌هاي آزمايشگاهي است.

2- سانتريفيوژ بايستي بر طبق دستورالعمل‌هاي كارخانه سازنده، عمل نمايند.

3- سانتريفيوژ بايستي در سطحي گذاشته شود كه كاربران بتوانند درون كاسه و روتور را ببينند تا باكت‌ها و ترونيون‌ها (Trunnions) را به صورت صحيحي جاي دهند.

4- لوله‌هاي سانتريفيوژ و ظروف نمونه براي استفاده در سانتريفيوژ بايستي از شيشه ضخيم ساخته شده يا ترجيحاً پلاستيكي باشند و جهت عيب يابي قبل از مصرف بازرسي گردد.

5- براي عمل سانتريفيوژ كردن لوله‌ها و ظروف نمونه، بايستي هميشه به‌صورت محكم و مطمئني سرپوش داشته باشند (در صورت امكان سرپوش پيچي).

6- تمام مراحل پر كردن، بالانس كردن، بستن و بازكردن باكت‌ها بايستي درون هود بيولوژيك انجام گيرد.

7- باكت‌ها و ترونيون‌ها بايستي وزني معادل داشته باشند و به‌طور صحيحي بالانس شوند.

8- مقدار فضاي خالي باكت (مابين سطح مايع و لبه لوله سانتريفيوژ) بايستي طبق دستورالعمل‌هاي كارخانه سازنده درنظر گرفته شود.

9- از آب مقطر يا الكل (پروپانول 70%) براي بالانس كردن باكت‌هاي خالي بايستي استفاده شود. سالين (محلول نمكي) يا تركيبات هيپوكلرايت نبايستي استفاده شوند چون كه آنها باعث زنگ زدگي و پوسيدگي فلزات مي‌شوند.

10- براي ميكروارگانيسم‌هاي در گروه‌هاي ريسك 3 و 4 بايد باكت‌هاي سانتريفيوژ كاملاً بسته (ظروف ايمن) مورد استفاده قرار گيرند.

11- وقتي كه روتورهاي سانتريفيوژ با سر زاويه‌دار استفاده مي‌شود، بايد دقت داشته باشيد تا مطمئن شويد كه لوله زيادي پر نشده باشد زيرا ممكن است نشت كند.

12- درون كاسه سانتريفيوژ بايستي روزانه از نظر وضعيت خردگي و ترك‌هاي مويي بازرسي شوند و در صورت مشاهده اين آثار بايستي پروتكل‌هاي سانتريفيوژ دوباره ارزيابي شوند.

13- روتورها و باكت‌هاي سانتريفيوژ بايستي روزانه از نظر وضعيت خردگي و ترك‌هاي مويي بازرسي شوند.

14- باكت‌ها، روتورها و كاسه‌هاي سانتريفيوژ بايستي بعد از هر بار استفاده آلودگي زدايي شوند.

15- بعد از استفاده، باكت‌ها بايستي در يك وضعيت واژگون بمانند، تا مايع استفاده شده براي بالانس كردن آنها كاملاً خارج شود.

16- در حين انجام كار سانتريفيوژ، ممكن است ذرات عفوني به فضاي بيرون پرتاب شوند. اگر سانتريفيوژ در كلاس I يا كلاس II هود بيولوژيك قرار داشته باشند (جلوباز) امكان جلوگيري از پرتاب ذرات (آئروسل‌ها) به بيرون وجود ندارد. اما اگر سانتريفيوژ‌ها در هود بيولوژيك كلاس III باشند از متفرق شدن ذرات به طور گسترده‌اي جلوگيري مي‌شود، به هر حال، استفاده از سانتريفيوژ مناسب و لوله‌هاي درپوش‌دار محكم و مطمئن باعث حفاظت‌ كافي در برابر گسترش آئروسل‌هاي و ذرات عفوني معلق مي‌شود.

استفاده از مخلوط‌كننده‌ها، شيكر‌ها و سوني كاتورها

1- مخلوط‌كننده‌هاي خانگي نبايستي در آزمايشگاه استفاده شوند چون ممكن است نشتي داشته ‌باشند يا ذرات معلق در هوا آزاد نمايند. مخلوط كننده‌ها و همزن‌هاي آزمايشگاهي امن‌تر هستند.

2- سرپوش‌ها و بطري‌ها بايستي در شرايط مناسب و عاري از عيب و نقص باشند. سرپوش‌ها بايستي خوب و محكم بسته شده باشند و واشرها بايستي شرايط مناسبي داشته باشند.

3- در حين انجام كار با همزن‌ها، شيكرها و سوني‌ كاتورها در ظروف فشار ايجاد مي‌شود كه ممكن است سبب پخش ذرات معلق شود. توصيه مي‌شود به جاي شيشه از پلاستيك به ويژه لوله‌هاي پلي‌تترافلورواتيلن (PTFE) استفاده شود زيرا شيشه ممكن است شكسته و ذرات عفوني آزاد شود و همچنين امكان مجروح شدن كاربر نيز وجود دارد.

4- مخلوط كن، شيكرها و سوني‌كاتورها در هنگام كار بايستي به وسيله يك پوشش پلاستيكي شفاف و محكم پوشانده شوند. اين پوشش بعد از مصرف بايد بخوبي ضدعفوني گردد. در صورت امكان اين وسايل بايستي با پوشش پلاستيكي شان در يك هود بيولوژيك استفاده شوند.

5- در پايان كار، ظروف بايستي در هود بيولوژيك باز شوند.

6- بايستي براي كساني كه در حال استفاده از سوني كاتورها هستند محافظت شنوايي در نظر گرفته شود.

استفاده از آسياب (خردكننده)‌هاي بافت

1- آسياب‌هاي شيشه‌اي بايستي با دستكش مخصوص جاذب مواد نگه‌داشته شوند. آسياب‌هاي پلاستيكي (PTFE) امن‌تر هستند.

2- آسياب‌هاي بافتي بايستي در هود بيولوژيك استفاده و باز شوند.

مراقبت و استفاده از يخچال‌ها و فريزرها

1- يخچال‌ها، فريزرهاي خيلي‌ سرد (Deep Freezer) و قفسه‌هاي دي‌اكسيد كربن جامد (يخ خشك) بايستي به فواصل منظم يخ‌ آنها آب شده و تميز شوند و هر نوع آمپول، لوله، غيره كه در آنها نگه‌داري مي‌شده و شكسته‌اند بايستي خارج شود. در هنگام نظافت بايد از حفاظ صورت و دستكش‌هاي لاستيكي محكم استفاده شود. بعد از تميز كردن، سطوح داخلي كابينت بايستي ضدعفوني شوند.

2- كليه ظروفي كه در يخچال‌ها و غيره نگه‌داري مي‌شوند بايستي به صورت واضح و روشن با نام علمي و اطلاعات مربوط به محتويات، تاريخ نگه‌داري و نام كسي كه آنها را انبار كرده بر چسب بخورند. مواد برچسب نخورده و مواد غير قابل استفاده بايستي اتوكلاو شده و دور انداخته شوند.

3- يك ليست اجناس بايد از محتويات فريزرها موجود باشد.

4- تركيبات قابل اشتعال نبايد در يخچال نگه‌داري شوند مگر آن‌كه يخچال از نوع ضد انفجار باشد. اخطارهاي مربوطه بايستي بر روي درب يخچال‌ها قرار داده شوند.