دانلود مقاله گیاه افزایی (ازدیاد نباتات باغی) با فرمت ورد و در 27 صفحه قابل ویرایش
قسمتی از متن مقاله
گیاه افزایی یا تکثیر گیاهان عبارتست از تولید مثل یا افزایش گیاهان با روشهای جنسی (بذر) و غیر جنسی به منظور افزودن بر تعداد گياهانو یا حفظ ويژگيهاي ژنتيكي يك گياه يا مجموعهاي از گياهان. در ازدياد جنسي، گياه توسط بذر زياد مي شود كه بذر خود از تلاقي و تركيب گامت نر و گامت ماده به دست مي آيد. بنابراين، گياهان حاصله از بذر غالباً شبيه پايه مادري نيستند. يعني چنانچه تخمك به وسيله دانه گرده گياهي ديگر لقاح شود، بذر حاصله داراي ساختار ژنتيكي جديد خواهد شد. چرا كه از تركيب صفات ژنتيكي2 والد استفاده مي كند. در اين صورت است كه گياه حاصله، شبيه پايه مادري نخواهد بود. تكثير غيرجنسي عبارت از توليد يك گياه جديد است از يك اندام يا اندامهاي گياه مادري مانند ريشه، ساقه، برگ و ... حتي بافت يا سلولي از گياه. در اين روشها گياهان حاصله ازنظر خصوصيات ژنتيكي كاملاً شبيه پايه مادري خواهند بود.
به طور كلي، عقيده براين است كه ازدياد جنسي تكامل يافته تر از ازدياد غيرجنسي است،زيرا با ازدياد جنسي امكان ايجاد گوناگونيهاي ژنتيكي و سازش با محيط زيادتر است. گرچه بيشتر گياهان در طبيعت به وسيله بذر ازدياد مي شوند، با وجود اين در باغباني بسياري از گياهان را به وسيله روشهاي غيرجنسي تكثير ميكنند، تا بدين وسيله بتوان ويژگيهاي مطلوب و مورد نظر گياه را تثبيت كرد.
مزاياي استفاده از بذر
☺ارزانتر از افزايش غيرجنسي است.
☺بذر را مي توان به مدت نسبتاً طولاني انبار كرد.
☺بسياري از گياهان تولید شده از اين طريق عاری از ويروس میباشند.
معایب استفاده از بذر
☺بهعلت تفرقه صفات، گياهان هتروزيگوت ايجاد مي شود. مثل تكثير درختان ميوه با بذر
☺مدت زمان لازم براي رسيدن به بلوغ طولاني است.
توليد و جمع آوري بذر
غالباً شرايط محيطي محل كشت گياه توليد كننده بذر،از مهمترين عوامل تعيين كننده مرغوبيت بذر است. از ميان اين شرايط محيطي مي توان دما، شدت نور آفتاب، طول مدت روز آبياري، حاصلخيزي خاك و رطوبت نسبي را نام برد. مثلاً در موقع رسيدن بذر، چنانچه رطوبت نسبي بالا باشد، نه تنها بذرها به خوبي نمي رسند بلكه خطر حمله بيماريهاي قارچي و باكتريايي نيز افزايش مي يابد. تميز، خالص، سالم،مقاوم و رسيده بودن بذر و داشتن قوه ناميه شرايط لازم يك بذر مرغوب است.
بذر برخي از گلها و سبزيها كه ميوه آنها پس از رسيدن مي ريزد، يا بذر آنها به تدريج مي رسد، با دست برداشت مي شوند، از جمله گياهان تاج الملوك، زبان درقفا، اطلسي و بنفشه. به استثناي گياهاني مانند گوجه فرنگي و بادمجان كه ميوه گوشتي دارند و بذر بايد به وسيله تخمير از گوشت جدا شود، برداشت بذر بيشتر سبزيجات و برخي گلها بدين صورت است كه تمام گياه را بريده و پس از خشك كردن و كوبيدن، بذرها را جدا مي كنند.
انباركردن بذر
معمولاً لازم است كه بذرها را پس از برداشت، مدتي انبار كرد تا در فصل مناسب كشت شوند. بيشترين زمان نگهداري هر بذر، بستگي به نوع بذر و شرايط انبار دارد. قبل از انباركردن بذر، بايد آن را خشك كرد و رطوبت آن را به ميزان 7ـ4درصد وزن خشك آن رساند. معمولاً به ازاء هر 1% كاهش رطوبت بذر يا هر 10درجه سانتيگراد كاهش دماي انبار، طول عمر بسياري از بذرهاي انبارشده، دو برابر مي شود.
به طور كلي هر چه شرايط محيطي انبار در جهتي باشد كه تنفس بذرها را به حداقل برساند، عمر بذرها در انبار بيشتر مي شود. مهمترين عوامل مؤثر در تنفس بذر عبارتند از: دما، رطوبت نسبي انبار، غلظت گازهاي اكسيژن و انيدريدكربنيك. بهترين دما براي انبار كرد ن بيشتر بذرها، حدود صفر تا 18درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي 4 تا 6% است.
ركود (خفتگي بذر)
ركود بذر عبارت از حالتي است در بذر زنده كه از جوانه زدن آن (حتي در موقعي كه در شرايط مناسب قرار گيرد) جلوگيري مي كند. عواملي كه در بذر ايجاد ركورد مي كنند عبارتند از: پوشش سخت بذر (مانند زيتون، بادام،هلو و..)، وجود بازدارنده هاي رشد در قسمتهاي مختلف ميوه و بذر(مانند وجود اسيد ابسايزيك در بذر سيب)، جنين رشد نكرده (مانند بذر انواع نخلها) و جنين راكد (مانند بذر گل سرخ).
شكستن ركورد بذر
ركورد بذر را به روشهاي زير مي توان از بين برد:
1ـ‌پوشش سخت بذر:هر گاه ركورد بذر به علت غيرقابل نفوذ بودن پوشش بذر نسبت به آن باشد، به طرق زير قابل رفع است:
الف ـ خراش دادن مكانيكي بذز:خراش دادن بذر را به وسيله ساييدن بذرها روي كاغذ سنباده، سوهان يا يك سطح خشن و يا شكاف دادن پوسته سخت بذر، همچنين مي توان از بشكه ضدعفوني بذر و با استفاده از تعدادي خرده سنگ و قطعات كوچك از فلزاتي مانند آهن، اين كار را انجام داد.
ب ـ خراش دادن با مواد شيميايي: در اين نوع خراش دهي، بذرها را در اسيد سولفوريك رقيق مي ريزند و مخلوط را در طول مدت خيسانيدن، چندبار به هم مي زنند. مدت زمان لازم بستگي به ميزان غلظت اسيد، نوع بذر و دما، متفاوت است و ممكن است از 10 دقيقه تا شش ساعت يا بيشتر طول بكشد. در اين روش بايد بذرها را پس از پايان مدت قراردادن با دقت در آب شست تا بقاياي اسيد از بذر خارج شده و به جنين آسيبي نرساند.
پ ـ خيساندن بذر: بعضي از بذرها (مانند بذر هندوانه) را مي توان در آب ولرم 1 الي 2 روز خيساند و در اين مدت لازم است آب را چند بار تعويض كرد. از آب سرد نيز مي توان براي اين منظور استفاده كرد.
ث ـ استراتيفه كردن بذر: اگر بذور را در ظرفي بين طبقات ماسه مرطوب قرارداده و در محل سرد نگاهداري كنند، روي پوست شكافهاي ريزي ايجاد مي شود كه اين عمل را استراتيفيكاسيون مي نامند، بدين ترتيب در اين قبيل بذور برودت لازم براي جوانه زدن بذر نيز تأمين خواهد شد. مدت سرمادهي بسته به نوع بذر از 1 تا 3 ماه متغير است.
2ـ جنين رشد نكرده: اين نوع بذور چون بلافاصله پس از برداشت نمي توانند جوانه بزنند، بايد چند روز تا چند ماه در انبار نگهداشته شوند. تا رشد جنين كامل شود و بتواند جوانه بزند. تغييرات فيزيولوژيكي كه در اين مورد در درون بذر اتفاق مي افتد، به نام رسيدن تكميلي (پس رسي) مرسوم است.
3ـ جنين راكد (خفته): اينگونه بذرها براي جوانه زدن احتياج به يك دوره سرما همراه با رطوبت دارند كه با عمل استراتيفه كردن اين شرايط تأمين مي شود.
عوامل مؤثر در جوانه زدن بذر
براي آنكه بذر بتواند جوانه بزند، بايد عوامل دروني بذر و شرايط محيطي مناسب وجود داشته باشد. اين عوامل و شرايط عبارتند از:
الف ـ عوامل دروني: زنده بودن (قوه ناميه)،ذخيره مواد غذايي كافي در بذر، سالم و رسيدن بودن بذر از جمله عوامل دروني بذر براي جوانه زدن است.
ب ـ عوامل محيطي: مهمترين عوامل محيطي عبارتند از: رطوبت، اكسيژن، دما و نور.
مراقبت از نهال هاي بذري
پس از آنكه بذرها در خزانه يا زمين اصلي روييدند، يعني نهالها از زمين بيرون آمدند، نياز به مراقبتهايي دارند (برحسب نو ع گياه متفاوت است) كه اهم آنها عبارتند از: آبياري، وجين، تُنُك كردن، واكاري، سله شكني، كودسرك، خاك دادن پاي بوته، سفيدكردن، هرس، گُل گيري، دفع آفات و بيماريها، استفاده از سايبان و پاجوش گيري.
تیمار کردن بذر قبل از کاشت
خاک زراعی انواع مختلفی از عوامل بیماریزا که برای بذر مضر هستند، را به همراه دارد. تیمار بعضی بذور با حشره كش يا قارچ كش مناسب برای محافظت در برابر حشرات و بیماریهای خاکزاد مفید است. بذرها ممکن است با یک قارچکش مانند هیپوکلریت کلسیم یا اکسید مس قبل از کاشت پوشش داده شوند. همچنین ممکن است مدت کوتاه (3 تا 5 دقیقه)در هیپوکلریت سدیم یا مایع سفید کننده خانگی( غلظت 5/1 درصد) فرو برده شوند. خاک را مي توان با افزودن قارچكش و يا حرارت دادن خاك مرطوب استریل نمود تا در برابر عوامل بیماریزایی که باعث بوته میری (مرگ دان نهالهای جوان) میشود تیمار شود. خاک گلخانه و ترکیبات بدون خاک راحتتر از خاک مزرعه قابل استریل کردن است.
پوشش دار نمودن بذر
در کشت مستقیم زمانی که بذرها خیلی ریز هستند، تعيين عمق و ايجاد تماس با اجزا بستر كاشت مشکل است. برای غلبه با این مشکل بذرهای ریز را مي توان با مادهای مثل رس پوشش دار نمود. بذر گلها و سبزيها ممکن است با این روش تیمار شوند. پوششدار کردن باعث کاشت راحتتر و فاصلهدهی دقیقتر شود. روشهای جدید آماده کردن بذر برای کاشت وجود دارد. برای جوانهزنی و استقرار یکنواخت یک محصول، از کاشت بذرهای پیش جوانهزده شده استفاده میشود. به پوشش بذرها مي توان كود (بخصوص عناصر ميكرو) و يا قارچ كش و حشره كش اضافه نمود.
افزایش غیرجنسی (رویشی):
زمانیکه گیاهان بوسیله روشهايي به جز بذر يا اسپور(هاگ) افزایش مییابند به آن افزایش غیرجنسی یا رویشی گویند. چون روش جنسی تولید مثل ابزار اصلی ایجاد تنوع ژنتیکی است، تکثیری که در آن مکانیسم جنسی دخالت نداشته باشد، غیرجنسی ( رویشی) و فاقد تغییرات ژنتیکی است. نسل یا نتاج حاصل از نظر ژنتیکی مشابه هستند. به اين گياهان تكثير يافته به روش غير جنسي همگروه (کلون) گويند.
مزایا و معایب تکثیر غیرجنسی
الف- مزایا
ب- معایب
الف- در صورت وجود آلودگی ویروسی در گياه مادري و يا وسايل مورد استفاده در تكثير، اين آلودگي میتواند به تمام گیاهان نسل بعد منتقل شود، در نتيجه تهیه مواد گیاهی از گیاهان آلوده باعث انتقال آلودگی میشود.
ب- مواد گیاهی مورد کاشت پر حجم هستند. بر خلاف بذر که می تواند در یک پاکت کوچک بذر انبار شود. قلمهها ، نهالها و ساير اندامهاي گياهي مورد استفاده در تكثير غير جنسي حجم زيادي را اشغال مي نمايند و انبار كردن در شرايط مناسب، نگهداري و انتقال و جابجايي طي کارکردن مشكل مي باشد.
ج- انبار کردن مواد غیرجنسی پر زحمت و معمولاً در کوتاه مدت امکان پذیر و در دراز مدت پرهزينه است. بذرها مواد تکثیری خفته (با فعاليت فيزيولوژيكي پايين) هستند، در حالیکه اندامهای غیرجنسی مثل نهالها بهطور فعال رشد کرده و رشد تا زمان انتقال ادامه دارد، بنابراین نیاز به شرايط مناسب دارند. اين اندامهاي گياهي يا گياهان جوان اگر به موقع منتقل و كاشت نشوند، لازم است جهت کاهش رشد آنها را درشرایط خاص نگهداري شوند. همچنين گياهاني که بیش از حد رشد کرده اند، شانس موفقیت کمتری در مزرعه دارند.
د- تمام گیاهان از نظر ژنتیکی مشابه هستند و بنابراین اگر در معرض خطر قرار گیرند، همگی به یک اندازه آسیب می بینند (مانند شرايط بروز بيماري يا يك تنش محيطي). بهدلیل یکنواختی زیاد بین گیاهان، یک بیماری میتواند تمام گیاهان را از بین ببرد.
و- تکثیر مکانیزه در بعضی موارد امکان پذیر نیست. استفاده از ماشين آلات و روشهايي كه مي توانند هزينه كارگري را كاهش داده و يا سرعت عمل را افزايش دهند، اغلب در روش تکثیر غیرجنسی مشکل است.
دیدگاه خود را ثبت کنید