جزوه کشت گیاهان دارویی (مهارت ششم تا دوازدهم)

توضیحات محصول

دانلود جزوه کشت گیاهان دارویی (مهارت ششم تا دوازدهم) با فرمت ورد ودر 187 صفحه قابل ویرایش

قسمتی از متن جزوه کشت گیاهان دارویی (مهارت ششم تا دوازدهم)

مهارت ششم: کاشت

6-1- عوامل موثر بر رشد ‌و‌نمو گیاهان دارویی

برخلاف دیگر محصولات زراعی، گیاهان دارویی گیاهانی هستند که کیفیت مواد در مقایسه با کمیت آن‏ها به مراتب مهم‏تر و ضروری‌تر می‏باشد. لذا جهت رسیدن به حدکثر کیفیت، علم و آگاهی از عوامل موثر بر رشد‌و‌نمو گیاهان دارویی بسیار حائز اهمیت می‌باشد. شناخت عوامل محیطی، گیاهی و زراعی نقش مهمی در موفقیت کشت گیاهان دارویی دارد.

6-2- عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان

6-2-1- عوامل طبیعی

از مهم‏ترین عوامل محیطی موثر بر رشد‌ و ‌نمو و تولید گیاهان دارویی و معطر، می‏توان نور، دما، آبیاری، ارتفاع محل رویش، خاک و موجودات زنده و غیر‌زنده پیرامون گیاه را برشمرد.

6-2-1-1- نور

بین خصوصیات مختلف نور (کمیت، کیفیت و طول دوره روشنایی) و تولید متابولیت‌های ثانویه گیاهان دارویی ارتباط نزدیکی وجود دارد. کیفیت یا طول موج نور، یکی از ویژگی‌هایی است که در فرآیند فتوسنتز گیاه نقش اساسی دارد، نور در جوانه زدن بذرهای برخی از گیاهان دارویی نقش مهمی دارد. تناوب روشنایی و تاریکی نیز بر فرآیندهای مختلف گیاه تأثیر می‌گذارد. فعالیت گیاهان در سنتز متابولیت‌های دارویی، تحت تأثیر وضعیت‌های مختلف نوری، تغییر می‌کند. روشنایی در تولید فرآورده‌های دارویی گیاهان نقش مهم و اساسی دارد. میزان احتیاج گیاهان دارویی به مقادیر نور، متفاوت بوده و کیفیت، شدت روشنایی، هر یک به تنهایی می‏تواند تأثیر عمده‌ای بر متابولیت‌های ثانویه گیاه داشته ‏باشد.

* نقش نور در فتوسنتز: نور برای تشکیل کلروفیل (سبزینه برگ) و همچنین انجام عمل فتوسنتز درگیاهان لازم است. گیاهان در حضور نور با استفاده از دی‌اکسید‌کربن و آب طی فرایند فتوسنتز تولید قند می‌کنند. گیاهان نسبت به نور عکس‌العمل‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند بنابراین نقسیم‌بندی زیر را داریم:

الف) گیاهان سایه دوست: این گیاهان نور شدید را تحمل نمی‌کنند و به شدت نور بین 25 تا 50 درصد نور طبیعی نیاز دارند. گیاهان زینتی چون سرخس، فیکوس از این نوع‌اند.

ب) گیاهان آفتابدوست: این گیاهان برای رشد و گل کردن به شدت نور بالا نیاز دارند. گیاهانی نظیر داودی،گل سرخ و کاکتوس از این گروه اند.

ج) گیاهان غیر حساس: اینگونه گیاهان در مقابل شدت نور تا حدی غیر حساس اند.

* عکس العمل گیاهان نسبت به طول دوره تابش

اصولا گیاهان مختلف برای گلدهی به طول روزهای متفاوتی نیاز دارند. گیاهان از این نظر به سه دسته تقسیم می شوند:

الف) گیاهان روز کوتاه: این دسته از گیاهان برای گل دادن به کمتر از 12 ساعت روشنایی در شبانه روز نیاز دارند بنابراین به روز کوتاه و شب بلند نیازمندند.

ب) گیاهان روزبلند: این گیاهان به طول روز حداقل 14 ساعت نیازمندند و در حقیقت برای گلدهی به روز بلند و شب کوتاه نیاز دارند.

ج) گیاهان خنثی: تشکیل غنچه و گل در این گیاهان تابع طول روز نیست و در حقیقت این گونه گیاهان به طول روز حساس نیستند.

* نورگرایی یا فتوتروپیسم:پدیده فتوپریودیسم عبارت است از گرایش گیاه به سمتی که میزان نور بیشتر است. مانندخم شده ساقه گیاه به سمت نور

6-2-1-2- دما

دما، مهم‏ترین عامل کنترل‌کننده نمو و متابولیسم گیاهی است. بسیاری از گیاهان دارویی یا معطر هنگامی که از نواحی بومی خود به مناطق دیگر انتقال می‌یابند به منظور سازگاری با محیط جدید مجبور به تغییر عادت رشدی خود می‏شوند. به‏طور کلی هرچند بسیاری از گیاهان قادر به تحمل دمای صفر درجه سلسیوس و زیر آن هستند، اما یک‏سری از درجه حرارت‏ها در رشد و نمو گیاهان نقش اساسی داشته که می‏توانند باعث توقف و یا تحریک رشد و سایر فعالیت‏های متابولیکی و یا حتی مرگ گیاه شوند. بنابراین شناخت این درجه حرارت‏ها می‏تواند به مدیریت صحیح کشت و پرورش منتج شود. که از جمله آن‏ها می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف: درجه حرارت پایه یا صفر بیولوژیکی: کم‏ترین دمای که در آن دما و پایین‏تر از آن رشد گیاه متوقف می‏شود را دمای پایه یا صفر بیولوژیکی گویند به‏طور مثال دمای آغاز رشد (صفر بیولوژیک) برای گوجه فرنگی °^c10 است. به عبارت دیگر رشد گوجه فرنگی در دمای 10 درجه سلسیوس و کم‏تر از آن متوقف می‏شود.

ب: دمای کمینه (مینیم): دمای کمینه عبارتست درجه حرارتی که در آن هر گیاه کم‏ترین مقدار رشد را دارد.

ج: دمای بهینه (اپتیمم): دمای بهینه عبارتست از درجه حرارتی که بیش‏ترین مقدار رشد در گیاه اتفاق می‏افتد و مهم‏ترین درجه حرارت برای رشد گیاه است.

د: دمای بیشینه (ماکزیمم): دمای بیشینه عبارست از دمای که تا آن درجه حرارت گیاه قادر به رشد بوده و رشد گیاه در دمای بالاتر از آن متوقف می‏شود.

* عکس‏العمل گیاهان مختلف نسبت به دما

توانایی گیاهان برای رشد و نمو در دماهای مختلف متفاوت است، بنابراین گیاهان مختلف عکس‏العمل‏های متفاوتی را در مقابل دماهای متفاوت از خود نشان می‏دهند. بنابراین گیاهان را بر اساس نیاز دمای آن‏ها به گیاهان فصل سرد و فصل گرم و یا بر اساس زمان کاشت به گیاهان بهاره، پاییزه و دو فصله تقسیم می‏کنند.

الف. گیاهان فصل سرد

این گونه گیاهان شامل گیاهانی هستند که بذرشان در دماهای پایین (حدود 4 درجه سلسیوس) قادر به جوانه زدن است و به میانگین دمای ماهانه 16 تا °^c 18 در طول فصل رشد عادت کرده‏اند. این گیاهان در هوای خنک بهترین رشد را دارند و بیش‏ترین محصول را تولید می‏کنند و در هوای گرم صدمه می‏بینند. مانند پیاز، کاهو، کرفس، اسفناج و تربچه

ب. گیاهان فصل گرم

بذر این گونه گیاهان برای جوانه زدن نیاز به دمای بالا دارد و خودشان نیز در هوای گرم بهترین رشد را دارند و بیش‏ترین محصول را می‏دهند. این گونه گیاهان در مناطقی که دارای میانگین دمای ماهانه °^c30-18 هستند به‏خوبی رشد می‏کنند مانند پنبه، ذرت، نیشکر، طالبی، خربزه و ....

ج. گیاهان بهاره

زمان کشت این گونه گیاهان، موقعی است که سرما و یخبندان زمستان تمام شده و گرمای اوایل بهار شروع شده باشد. به عبارت دیگر این گونه گیاهان برای تولید گل و میوه در دوره رشد و نمو خود نیازی به گذراندن یک دوره سرما (حدود °^c5) ندارند.

د. گیاهان پاییزه:

زمان کاشت این گونه گیاهان، موقعی است که گرمای تابستان تمام شده و سرمای زمستان نیز شروع نشده باشد. به عبارت دیگر این گونه گیاهان برای تشکیل گل و میوه حتماً باید یک دوره سرما (حدود °^c5) را بگذرانند. به‏طور مثال گندم پاییزه که برای تولید محصول، باید در پاییز کشت گردد و در بهار سال بعد به گل و بذر برود. در صورتی که سرمای کافی در زمستان برای گندم پاییزه موجود نباشد در بهار به ساقه نرفته، به حالت علفی در می‏آید.

گیاهان دو فصله

گیاهانی هستند که گل و میوه دادن آن‏ها تابع سن و دما است. بنابراین اگر دما مناسب باشد می‏توان آن‏ها را چندین‏بار در طول سال کشت نمود. مانند خیار، فلفل و گوجه فرنگی که اصطلاحاً به آن‏ها گیاهان دو فصله گویند. به‏طور مثال در مناطقی که طول فصل رشد طولانی است مانند مناطق نیمه‏گرمسیری، ارقامی از برنج هستند که دوبار در طول فصل کشت می‏شوند.

6-3-آشنایی با طول دوره رشد و سال زراعی

6-3- 1- طول دوره رشد و نمو گیاه

طول دوره رشد و نمو گیاه با توجه به نوع گیاه و نوع مصرف آن متفاوت است. به عنوان مثال، گوجه فرنگی از موقعی که بذر آن کشت می‌شود تا موقعی که میوه آن قابل برداشت و مصرف باشد باید مراحل مختلفی از رشد و نمو را در طول فصل رشد بگذراند که عبارتند از:

- کشت بذر و سبز شدن آن

- استقرار نشا

- رشد رویشی

- گلدهی

- تشکیل میوه و رشد میوه

به‏طور کلی طول دوره رشد و نمو گیاه با توجه به نوع گیاه و نوع مصرف آن متفاوت است. بر همین این اساس گیاهان مختلف را بر اساس عادت رشد به سه دسته عمده یعنی گیاهان یک‏ساله، دو ساله و چند ساله تقسیم می‏کنند.

الف) گیاهان یک‏ساله

این دسته از گیاهان، گیاهانی هستند که فصل رویش خود را در یک فصل زراعی به اتمام می‏رسانند که از آن جمله می‏توان به پنیرک، مرزه، بابونه و داتوره اشاره کرد. منظور از فصل زراعی عبارتست از تعداد روزها بین آخرین یخبندان در بهار (اواخر زمستان) و اولین یخبندان در پاییز می‏باشد، برای مثال پنبه به 200 روز عاری از یخبندان نیاز دارد.

ب) گیاهان دو ‏ساله

گیاهانی که چرخه زندگی خود را در دو فصل زراعی تکمیل می‏کنند. این گیاهان در سال اول به‏صورت رویشی باقی‏مانده و در سال دوم برای به ساقه رفتن و گلدهی نیاز به یک دوره سرما دارند. از این گیاهان می‏توان به گشنیز و جعفری اشاره نمود.

ج) گیاهان پایا یا چند ‏ساله

این گیاهان اغلب به صورت بوته‏ای، درختچه‏ای و درختی هستند و زندگی خود را در چند فصل زراعی سپری می‏کنند. از این گیاهان می‏توان به آویشن، به لیمو، زرشک، عناب و بیدمشک اشاره کرد.

6-3- 2-سال زراعی

تعداد روزهای بین آخرین تاریخ یخبندان در بهار و اولین یخبندان در پاییز را معمولاً "سال زراعی" گویند. گندم و جو در مدت زمان کمتری از روزهای عاری از یخبندان می‌رسند تا ذرت و سورگوم؛ برای اینکه گندم و جو قبل از آخرین یخبندان بهار کشت می‌شوند و شرایط یخبندان را بخوبی تحمل می‌کنند. پنبه به 200 روز عاری از یخبندان نیاز دارد و همین مدت طولانی است که کشت و کار پنبه را در بعضی از نقاط دنیا محدود می‌سازد

6-4-رطوبت و آبیاری

از جمله عوامل موثر بر رشد‌و‌نمو و تولید مواد موثر گیاهان دارویی و معطر، آب است که کمبود آن بیش‏تر از سایر نهاده‌ها بر کاهش تولید اثر می‌گذارد. برخی از گیاهان خشکی‌پسند مانند اسطوخدوس را به صورت دیم هم می‏توان کشت کرد ولی آبیاری تأثیر بارزی بر افزایش وزن خشک پیکر رویشی آن دارد.

6-4-1- حالات مختلف آب در خاک

الف) آب در حالت اشباع

درست بعد از آبیاری و یا بارندگی سنگین خاک از آب اشباع می شود. در این حالت کلیه منافذ خاک از آب پر می شوند. آبی که در منافذ بزرگ ذخیره می شود بعد از قطع آبیاری و یا بارندگی بسهولت از خاک خارج می شود که این آب را آب آزاد می گویند. وجود این نوع آب در خاک مطلوب نیست و به سرعت از راه منافذ بزرگ خارج می شود.

ب) آب در حالت ظرفیت زراعی

بعد از آبیاری یا بارندگی سنگین مقداری از آب موجود در خاک در اثر نیروی ثقل از خاک خارج می شودیا به لایه های پایین تر نفوذ می کند. این حالت را که رطوبت خاک به حالت پایدار رسیده است ظرفیت زراعی یا FC می گویند.در این حالت منافذ درشت خاک آب خود را از دست داده ولی منافذ ریز هنوز از آب پر هستند. معمولا در خاکها بین 1 تا چند روز طول می کشد که خاک به نقطه ظرفیت زراعی برسد بنابراین بستگی به بافت خاک دارد.

ج) نقطه پژمردگی دائم

قبل از این که گیاه به نقطه پژمردگی برسد با آبیاری شادابی خود را باز می‌یابد به این مرحله نقطه پژمردگی موقت می‌گویند. در صورتی که این حالت ادامه یابد و گیاه آبیاری نشود همه آب قابل استفاده گیاه از دسترس آن خارج شده و در نتیجه گیاه در این حالت پژمرده می شود و سپس می‌میرد. در این حالت حتی اگر به خاک آب اضافه گردد گیاه شادابی خود را باز نخواهد یافت. این مرحله را نقطه پژمردگی دائم یا PWP می‌گویند. رسیدن به نقطه پژمردگی دائم علاوه بر بافت خاک به نوع گیاه نیز بستگی دارد.

د) رطوبت هیگروسکوپیک: میزان آبی که در خاک باقی می ماند و مورد استفاده گیاه قرار نمی‌گیرد، آب هیگروسکوپیک گویند.

6-4-2- تبخیر و تعرق

خروج اب به صورت بخار از سطح خاک و آب را تبخیر می گویند. در صورتی که آب به صورت بخار از سطح اندامهای گیاه را تعرق می‌گویند.

6-4-3- عوامل موثر بر تبخیر و تعرق

تبخیر و تعرق عمدتاً به دو عامل کلی زیر بستگی دارد:

1- عوامل درونی

2- عوامل محیطی

6-4-3-1- عوامل درونی موثر بر تبخیر و تعرق

از عوامل درونی موثر بر تبخیر و تعرق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف) شکل و وسعت برگ‌ها: گیاهان پهن‌برگ به دلیل وسعت و شکل برگ میزان بیشتری از آب را نسبت به سوزنی برگان از دست می‌دهند.

ب) طرز قرار گرفتن برگ روی ساقه: طرز قرار گرفتن برگ بر روی ساقه بر زاویه تابش خورشید به برگ تاثیر دارد. هرچه خورشید به طور مایلتر بتابد میزان تبخیر آب از برگ کمتر است.

ج) ساختمان برگ: ضخامت برگ و همچنین کرک‌دار بودن برگ بر شدت تعرق تاثیر دارد. بنابراین باعث کاهش تعرق می‌گردد.

د) روزنه‌ها: منافذ بسیار ریزی هستند که در سطح گیاهان قرار دارند. وقتی روزنه‌ها بازند خروج بخار آب از طریق آنها به بیرون انجام می‌گیرد. اندازه منافذ روزنه‌ها بسته به نوع گیاه متغیر است. شدت تعرق به اندازه روزنه‌ها بستگی ندارد بلکه به باز و بسته بودن آنها بستگی دارد. معمولا روزنه‌ها در روز باز و در شب بسته هستند.

و) پوشش گیاهی: با افزایش پوشش گیاهی میزان تعرق افزایش می‌یابد.

ح) عوامل شیمیایی: مواد شیمیایی مانند علف‌کش‌ها و قارچ کش‌ها و ازدیاد کودهای شیمیایی در خاک سبب بسته شدن روزنه‌ها می‌گردند که باعث کاهش تعرق می‌گردد.

6-4-3-2- عوامل محیطی موثر بر تبخیر و تعرق

عوامل محیطی موثر بر میزان تعرق عبارتند از:

الف) نور: نور در باز و بسته شدن روزنه‌ها دخالت دارد. که باعث باز شدن روزنه‌ها گشته و تعرق افزایش می‌یابد.

ب) حرارت: در اثر حرارت آب به صورت بخار از برگ خارج گشته و باعث افزایش تعرق از سطح برگ می‌گردد.

ج) باد: وزش بادهای خشک و شدید تبخیر از سطح برگ را افزایش می‌دهد. در صورتی که باد ملایم باشد موجب خشک کردن اطراف گیاه شده و باعث کاهش تعرق می‌شود.

6-5- خاک و عناصر غذایی

ویژگی‌های خاک و بستر رشد گیاه از لحاظ خواص فیزیولوژیکی (ساختمان و بافت)، شیمیایی و بیولوژیکی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر چگونگی رشد‌ و ‌نمو و ماده موثر گیاهان دارویی و معطر هستند. حاصل‏خیزی خاک در تأمین عناصر لازم برای سنتز متابولیت‌ها و افزایش وزن خشک گیاه نیز حائز اهمیت است.

1- مکان رویش: محل رشد‌ و ‌نمو گیاهان دارویی، از لحاظ ارتفاع از سطح دریا، شیب و عرض جغرافیایی و تأثیری که این عوامل بر دما، نور و رطوبت ‌نسبی می‌گذارند، در متابولیسم گیاهان دارویی و تغییرات سنتز مواد موثره آن‏ها اهمیت زیادی دارند.

2- عوامل گیاهی: عوامل گیاهی نقش مهمی در کیفیت و تولید مواد موثره گیاهان دارویی دارند که از آن جمله می‏توان به سن گیاه و مراحل مختلف رشد اشاره کرد:

3- عوامل زراعی: در ایران، پژوهش‌هایی در زمینه عملیات به‌زراعی به منظور بهره‌برداری مناسب‌تر از گیاهان دارویی و معطر و اهلی کردن گونه‌های مختلف به تازگی مدنظر قرار گرفته و موفقیت‌های زیادی در این خصوص بدست آمده است. بررسی‌ها نشان داد که رویش گیاه سنبل‌الطیب و کمیت و کیفیت مواد موثر آن به شدت تحت‌تأثیر برخی عوامل از جمله روش کشت و زمان برداشت قرار می‌گیرد.

4- عوامل زنده و غیرزنده: افزون بر عوامل ژنتیکی، محیطی و زراعی که به آن اشاره شد، عوامل بیماری‌زای قارچی یا باکتریایی، آفت‌ها و علف‏های هرز و دیگر عوامل موجود زنده در پیرامون گیاهان دارویی و معطر بر آن‏ها تأثیر گذاشته که بر روی مقدار ماده موثر و از همه مهم‏تر کیفیت مواد موثر می‏باشد.

6-6- تعیین خصوصیات فیزیکی بذر و مقدار بذر لازم برای کاشت

6-6-1- انتخاب بذر مناسب برای کاشت

6-6-1-1- تعریف بذر

الف: تعریف زراعی بذر: بذر قسمتی از گیاه زراعی است که در خاک می‏کارند تا جوانه زده و گیاهی شبیه گیاه اصلی یا پایه مادری به‏وجود آورد. از نظر زراعی بذر ممکن است به شکل دانه، میوه، غده (سیب زمینی)، پیاز، ساقه، برگ و یا قسمتی از بافت گیاه باشد.

ب: تعریف فیزیولوژیکی (گیاه‏شناسی) بذر: از نظر فیزیولوژی دانه رسیده که شامل سه قسمت جنین (رویان)، بافت ذخیره‏ای و پوشش‏های بذر است. در یک تقسیم‏بندی کلی بذور را به دو دسته بزرگ رویشی و زایشی تقسیم می‏کنند. بذور جنسی همان دانه درون میوه است که خود حاصل گرده‏افشانی و لقاح می‏باشد و بذور غیر جنسی از اندام یا اندام‏های رویشی گیاه مانند ساقه، غده، برگ و ... حاصل می‏شوند.

6-6-1-2- ویژگی‏های بذر مرغوب

ب) سلامت بذر: سلامت بذر یکی از شروط لازم برای جوانه‏زنی است. شکستگی بذر، جدا بودن لپه‏ها، آلودگی به آفات و بیماری‏ها از موفقیت جوانه‏زنی می‏کاهد. برای تعیین درصد بذور سالم از فرمول زیر استفاده می‏شود.

ب) خلوص بذر: بذر مورد استفاده باید هم از نظر ژنتیکی و هم فیزیکی خالص باشد. منظور از ناخالصی‏های ژنتیکی وجود بذور سایر ارقام است و منظور از ناخالصی‏های فیزیکی وجود بقایای گیاهی، کلوخه، سنگ‏ریزه، گردو خاک، بذور آفت زده و بذر سایر علف‏های هرز است. هر چه درصد ناخالصی بیش‏تر باشد ارزش آن بذر از نظر مرغوبیت کاسته می‏شود. برای تعیین درصد خلوص بذر از فرمول زیر استفاده می‏شود.

ج) بلوغ بذر (رسیده بودن): بذر شماری از گیاهان بلافاصله پس از برداشت قادر به جوانه زدن نیستند و نیاز به مدت زمانی از چند هفته تا چند ماه دارند تا قدرت جوانه زدن پیدا کنند. علت این امر نارس بودن بذر می‏باشد.

د) اندازه بذر: ریزی و درشتی بذر در یک رقم از مسایل مهم دیگری است که باید به آن توجه کرد. بذور ریز رویان کوچک و مواد ذخیره‏ای کم‏تری دارند و گیاهچه ضعیف‏تری تولید می‏کنند، در صورتی‏که بذور درشت‏تر قابلیت کاشت عمیق‏تر و تحمل شرایط سخت‏تری را داشته و گیاهچه قوی‏تری تولید می‏کنند. برای اندازه‏گیری اندازه بذر از وزنه هزار دانه استفاده می‏شود.

ه) عمر بذر: هر اندازه محیط نگهداری بذر از نظر رطوبت و دما با توجه به نوع رقم مطلوب‏تر باشد، به همان نسبت طول عمر بذر افزایش می‏یابد. از نظر طول عمر بذرها به سه دسته بذور کوتاه عمر مانند سپیدار، افرا و نارون، بذور متوسط عمر مانند اغلب گیاهان زراعی و باغی و بذور بلند عمر مانند بذر برخی از گیاهان جنگلی تقسیم می‏شوند.

و) قوه نامیه (درصد تنژیدگی و یا درصد جوانه‏زنی): قوه نامیه به خاصیت زنده بودن بذر گفته می‏شود، که درصد آن از تعداد بذور سبز شده در مدت زمان معین محاسبه می‏شود. برای محاسبه درصد جوانه زدن از فرمول زیر استفاده می‏شود.

ز) قدرت رویش بذر یا سرعت جوانه‌زدن: طول مدت لازم از کاشت بذر تا جوانه زدن آنرا قدرت رویش بذر گویند. بذری مرغوب‌تر است که تعداد بیشتری از آن در مدت زمان کمتری جوانه زده باشد.

ح) وزن هزار دانه: اندازه بذر برای انتخاب بذر برای کاشت و در نهایت عملکرد مهم است. از این رو بین وزن هزاردانه بذر و میزان بذر مصرفی رابطه‌ای مستقیم وجود دارد به عبارت دیگر هرچه وزن هزاردانه بذر بیشتر باشد وزن بذر مصرفی نیز بیشتر است.

6-6-1-3- تعیین ارزش بذر مصرفی

برای رسیدن به مقدار مطلوب بذر در واحد سطح باید قبل از کاشت ارزش مصرفی بذر را با فرمول زیر محاسبه نمود. ارزش مصرفی بذر یکی از عوامل در تعیین مقدار بذر مصرفی است.

6-7- کاشت

6-7-1- تعریف کاشت

قرار دادن بذر در بستر به منظور جوانه زدن و رشد و نمو را کاشت گویند. پس از انجام شخم و عملیات آماده‌سازی فیزیک و شیمیایی خاک و تسطیح آن با ماله یا لولر، روش کاشت مشخص می‏شود که به عواملی مانند مقدار آب، وسایل کاشت، جنس زمین، نوع گیاه و اقلیم منطقه بستگی دارد.

6-7-2- روش‏های بذرکاری

دو روش برای تکثیر گیاه با بذر وجود دارد که شامل کشت مستقیم و غیر مستقیم بذر است.

6-7-2-1- بذرکاری مستقیم

در این روش بذر از همان ابتدا در محل اصلی کشت می‏شود و در همان محل سبز شده، رشد نموده و چرخه تولید مثلی خود را کامل می‏کند. برخی محصولاتی که به این شکل کاشت می‏شوند شامل نخود فرنگي، ذرت، خربزه، خيار، طالبي، لوبيا، چغندر، كاهو و هويج مي‏باشد. بذر کاری معمولا به سه روش درهم، خطی و کپه‌ای صورت می‌گیرد. انواع بذرکاری مستقیم در زیر آمده است.

الف) بذرکاری یا کاشت درهم: در این روش بذرها بوسیله دست یا بذرپاش بر روی خاک می‌پاشند و با وسایل مختلف زیر خاک می‌کنند. در این روش به علت یکنواخت نبودن عمق بذرها مزرعه یکنواخت سبز نمی‌شود.

ب) بذرکاری خطی: در این شیوه بذر در روی خطوط موازی و منظم با ماشین‌های بذرکار انجام می‌گیرد. این طریق کاشت بیشتر برای گیاهانی مثل پنبه، ذرت، سویا کاربرد دارد. در این روش بذر کمتری مصرف شده و مزرعه یکنواخت سبز می‌شود.

ج) بذرکاری ردیفی: این شیوه در ایران برای صیفی‌جات که روی جوی و پشته کاشته می‌شوند کاربرد دارد. در این روش مقدار بذر کمتری در واحد سطح مصرف می‌شود و یکنواختی کاشت بذر باعث یکنواختی سبز شدن می‌شود. ردیف کارها عمدتا برای کاشت گیاهان غده‌ای و گیاهانی که برای رشد احتیاج به فضای بیشتری دارند بکار می‌رود. گیاهانی مانند باریجه، آنقوره، زوفا، روناس ...را می‌توان با این ماشین‏ها کشت نمود.

تصویر 6-2- انواع ماشین‏های کاشت بذر

- مزایای بذرکاری مستقیم

* کاربرد راحت: کار کردن با بذرها، انتقال و انبار کردن آن‏ها آسان است. بذرها به شرايط و امكانات خاص براي انتقال و انبار نیاز ندارند و تنها کافی است در یک محل خشک و خنک تا زمان کاشت نگهداری شوند. در روش نشاكاري و يا روش تكثير غيرجنسي نشاءها و يا مواد رویشی ممکن است نیاز به بسته‌بندی خاص و گاهی کنترل شرایط محیطی در زمان انتقال و يا نیاز به سرد خانه یا شرایط مرطوب برای جلوگیری از خشک شدن داشته باشند.

* سازگاری آسان با مکانیزاسیون: ماشین‏های بذرکار (دستي یا موتوری) برای انواع كاشت مختلف بذرها در دسترس هستند. افزايش سرعت كاشت، تعيين عمق و يا فاصله روي رديف و يا بين رديف از مزاياي اين روش مي باشد.

* سهولت کاشت: بذرها می‏توانند پاشیده شوند و یا به صورت نقطه‏ای کاشت شوند که در آن حفره‏اي برای هر بذر یا يك حفره براي چندین بذر در خاک ایجاد می‏شود. چگونگی قرار گرفتن بذرها (موقعيت بذر) در خاک اهمیتی ندارد.

* بذر فاقد حجم زیاد است: یک پاکت کوچک بذر می‌تواند برای کاشت یک سطح بزرگ به‏کار رود. جابجايي و انتقال آن نیز آسان است.

- معایب بذرکاری مستقیم

* در گونه‏های دارای بذر ریز، کاشت مستقیم مشکل است. به دلايل مختلفي جوانه زنی بذر ممکن است مختل شود، به عنوان مثال ممکن است بذر در عمق مناسب کشت نشده یا تماس خوبی با خاک جهت جذب آب نداشته باشد.

براي برطرف شدن اين مشكل، بذرهای ریز نیاز به بستر خوب آماده شده و خاک نرم داشته و نباید به طور عمیق در خاک کشت شوند. البته براي افزايش دقت در كاشت اين بذرها مي‌توان قبل از كاشت آن‏ها را با خاك نرم يا ماسه مخلوط نموده و كاشت.

6-7-2-2- بذرکاری غیر مستقیم

بذرکاری غیرمستقیم یک فرآیند دو مرحله‏ای استقرار گیاه در مزرعه است. به جای قرار دادن بذر در محل اصلی، ابتدا بذر در خزانه کشت می‏شود که در آن‏جا مدتی تا رسیدن به مرحله نشایی رشد می‌کند. سپس نشاءهای سالم به محل دائمی (گلخانه يا مزرعه) برای کاشت منتقل می‏شوند. بعضی از محصولات و گیاهان زینتی که به طور معمول به صورت غیر مستقیم کشت می‏شوند عبارتند از: گل ابری، گل مروارید، بگونیا، حسن یوسف، برگ نقره‌ای، شمعدانی، گل حنایی، گل جعفری، بنفشه، فلوکسی، گل میمون، شاه پسند، آهار، گوجه فرنگي، كلم، بادمجان، فلفل، جعفری، خیار، پیاز.

- تعریف خزانه و انواع آن: خزانه محلی است که بذر و یا قلمه گیاه تحت شرایط خاص در آن به‏طور متراکم و خیلی نزدیک بهم کاشته می‌شوند و پس از آنکه گیاه جوان رشد و نمو کافی کرد از محل خزانه درآورده و به محل اصلی منتقل و کاشته می شوند.

- انواع خزانه: معمولا به دو دسته خزانه هوای آزاد و خزانه بسته تقسیم می‌شوند.

الف) خزانه هوای آزاد: قطعه زمین نسبتا کوچکی در محیط باز است. این خزانه برای گیاهانی که نسبت به سرما مقاومند در نظر گرفته می‌شود.

ب) خزانه بسته: دارای پوشش‌اند و بیشتر برای گیاهانی که به سرما حساس اند در نظر گرفته می‌شود. در این شیوه کاشت بذر در زیر پلاستیک و یا گلخانه صورت می‌گیرد.

شکل6-3- انواع خزانه

- اصول احداث خزانه

1- انتخاب بذر مناسب: که ویژگی‏های یک بذر مرغوب قبلاً شرح داده شد.

2- انتخاب محل مناسب: که شرایط آن به شرح زیر است:

• آفتاب‏گیر باشد.
• دارای خاک زراعی مناسب یعنی حداقل 20 سانتی‏متر عمق، بافت متوسط و غنی از مواد آلی باشد.
• به جاده و زمین اصلی نزدیک باشد.
• باد گیر نباشد.
• تهویه مناسب داشته باشد.

تهیه زمین خزانه

1- شخم زمین در پاییز یا بهار و افزودن 30 تا 40 تن در هکتار کود دامی پوسیده و نیز خاک‏برگ پوسیده و اختلاط آن با خاک به‏منظور افزایش نفوذپذیری و حاصل‏خیزی و تهویه بهتر خاک.

2- نرم نمودن خاک به‏منظور تماس کامل بذر با خاک.

3- عاری نمودن از علف‏های هرز و ریشه گیاهان و عوامل بیماری‏زا.

- مزایای بذرکاری غیر مستقیم

الف- استقرار خوب: در اين روش فقط نشاءها (دانهال‏های) سالم انتقال داده می‏شوند در حالي‏كه با بذرکاری مستقیم بعضی از بذرها ممکن است جوانه نزنند، حتی اگر بالاترین کیفیت بذر به کار رود.

ب-بلوغ زودتر: تسریع در بلوغ در حالت کشت نشایی بخوبي مشخص شده است.

ج- کاهش دوره رشد مزرعه‏ای: با استفاده از گلخانه یا دیگر امكانات مانند شاسي در تولید دانهال، توليد كننده می‏تواند کار خود را زودتر شروع کند، بنابراين طول دوره رشد كوتاه‏تر شده و محصول سريع‏تر به بازار عرضه مي گردد.

- معایب بذرکاری غیر مستقیم

الف) نسبت به روش كاشت مستقيم آماده‌سازي خزانه، كاشت بذر و نگهداری نشاء در خزانه یک مرحله اضافه در توليد است که باعث افزایش هزینه‏های تولید می‏شود. نگهداری خزانه در شرایط مناسب ممکن است در بعضی موارد نیازمند پیش بینی منابع مصنوعی گرما و نور باشد.

ب) نشاءها برای کار کردن پر حجم هستند. نشاءها در ظروفی رشد کرده‏اند که باید پس از انتقال به محل اصلي بيرون آورده ‏شده و انتقال داده ‏شوند. در روش‏هاي قديمي‏تر كه هنوز نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرند، نشاءها از خزانه بيرون آورده شده و به محل اصلي انتقال داده مي‏شوند.

ج) نشاءها معمولا در ظرف کشت با عمق كم كاشته می‌شوند، ممکن است رشد ریشه‌ها از نظر فضا دچار محدوديت شده و در زمان انتقال مشکلاتی ایجاد شود. رشد نامناسب ريشه‏ها و بدشكل شدن آن‏ها از مواردي است كه رشد بعدي گياه در محل اصلي را تحت تاثير قرار مي‏دهد.

د) مراقبت بعد از کاشت خیلی مهم است. شوک ناشي از انتقال (به‏علت آسيب ديدن ريشه و محدوديت در جذب آب یکی از مشکلات کشت غیر مستقیم بذر است. اگر نشاءها برای انتقال به خوبی آماده نباشند، زمان طولانی‏تری براي استقرار نياز دارند. هم چنين ممكن است درصد تلفات افزايش يابد. انتقال باید در یک زمان معینی از روز (صبح زود يا عصر) انجام شود. دانهال‏های تازه انتقال یافته تا زمان استقرار باید بلافاصله و با فواصل زمانی نزدیک آبیاری شوند.

6-7-3- روش‏های کاشت بذر از نظر تأمین رطوبت برای جوانه‏زدن بذر

کشت بذر با توجه به تأمین رطوبت برای جوانه‏زنی در دو حالت امکان پذیر است.

1- هیرم‏کاری یا نم‏کاری: در این روش اول زمین مزروعی را آبیاری می‏کنند و پس از این‏که زمین گاورو شد، آن را شخم می‏زنند و سپس بذرکاری انجام می‏گیرد. بذر کاشته شده از رطوبت خاک استفاده و سبز می‏شود. در این روش زمین سله نمی‏بندد و بذر جوانه‏زده بدون هیچ مشکلی از خاک خارج می‏شود و به رشد و نمو خود ادامه می‏دهد. هیرم‏کاری بیش‏تر در زمین‏های رسی و سخت انجام می‏شود. چون اگر پس از کشت آبیاری شود زمین سله می‏بندد و گیاهچه نمی‏تواند خود را از زیر خاک خارج کند. در این روش عملیات کاشت باید سریع انجام شود چون زمین در فاصله چند روز رطوبت خود را از دست خواهد داد و جوانه زدن و سبز شدن بذر با مشکل مواجه خواهد شد.

2- خشکه‏کاری: در این روش پس از انجام عملیات تسطیح و تهیه بستر بذر، عملیات کاشت انجام می‏شود، عملیات کاشت ممکن است با دست یا ماشین انجام شود. در هر دو حالت پس از ایجاد مرز و کرت‏بندی و یا ایجاد نهرها، آبیاری مزرعه انجام می‏شود. پس از ابیاری ممکن است زمین سله ببندد. در نتیجه پس از گاورو شدن زمین، می‏توان بین فواصل خطوط را با کولتیواتور سله‏شکنی کرد و یا در بعضی از گیاهان با آبیاری‏های متوالی و زود به زود مانع سله بستن خاک و ایجاد مزاحمت برای خروج گیاهچه از خاک شد.

6-8- آماده کردن بذر برای کاشت

6-8-1- ضدعفونی کردن بذر

بسیاری از عوامل بیماری‌زای گیاهی از طریق بذر، پیاز، قلمه و پیوند منتقل می‌شوند. مبارزه با این بیماری‌ها از مسائل مهمی است که باید به آن توجه شود. از اینرو لازم است قبل از کاشت بذر مورد نظر آنها را با مواد ضدعفونی کننده ضدعفونی کرد. ضدعفونی کردن بذر معمولا با سمومی مثل بنومیل، کاپتان، ویتاواکس و ... ضروری است. این سموم باید دارای خصوصیات زیر باشد:

- علیه میکروارگانیسم‌های مضر موثر باشد

- برای بذر غیر سمی باشد

- اثر سم در طول مدت جوانه‌زنی باقی بماند

- برای انسان و دام سمیت کمی داشته باشد

- از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد

6-8-2- عوامل موثر در تسریع جوانه زنی بذر

بعضی از بذور در اثر برخی عوامل از جوانه زنی جلوگیری می‌کنند که این خاصیت را اصطلاحاً رکود بذر گویند. برای از بین بردن رکود بذر کارهای زیر را می‌توان انجام داد.

الف) خیساندن بذر: برای کوتاه نمودن طول مدت رشد اولیه بعضی از بذور را می‌خیسانند. با خیساندن، بذر زودتر جوانه می‌زند و از خاک بیرون می‌آید. برای انجام عمل خیساندن بذور سخت را می‌توان در آب گرم قرار داد و بتدیج آنرا به دمای معمولی رساند.

ب) خراش دادن: هرگاه رکود بذر به علت نفوذناپذیر بودن پوشش بذز نسبت به جذب آب باشد با عمل خراش‌دهی قابل رفع است و به دو روش صورت می‌گیرد:

- خراش‌دهی مکانیکی بذر: خراش‌دادن بوسیله ساییدن آن روی کاغذ سمباده و یک سطح خشن صورت می‌گیرد.

- خراش‌دهی شیمیای بذر: در این شیوه بذور را در اسیدسولفوریک غلیظ می‌ریزند و مخلوط را در طول مدت زمانی که بین 10 دقیقه تا 6 ساعت می‌باشد چند بار بهم می‌زنند.

ج) استراتیفه کردن یا سرمادهی: اگر بذر را برای مدت زمان معین به منظور تکمیل رسیدگی جنین و قابل نفوذ شدن پوسته بذر نسبت به آب و هوا در سرمای مرطوب قرار دهند این عمل را استراتیفه کردن گویند.

د) کرک گیری: سطح دانه اغلب ارقام پنبه پوشیده از کرک‌های ریز است که باید از بین روند. روش‌های کرک گیری عبارتند از:

6-8-3- خیساندن بذر به منظور کرک‌گیری

- روش مکانیکی: از دستگاه مکانیکی استفاده می‌شود.

- روش حرارتی: در این روش به کمک شعله افکن‌های مخصوص کرک‌های موجود روی دانه را می‌سوزانند. در انجام این کار باید دقت شود.

- روش شیمیایی: در این روش از اسیدسولفوریک غلیظ استفاده می‌شود. دانه‌ها را برای مدت کوتاهی در داخل اسید غوطه‌ور می‌کنند. سپس آنرا خارج کرده و با آب می‌شویند.

6-9- روش‏های بذرپاشی

6-9-1- بذرپاشی سنتی

روش دستپاش یکی از ساده‌ترین و ابتدائی‌ترین روش‌های کاشت است. این روش زمانی اجرا می‌شود که هیچگونه ماشینی در اختیار نباشد. در این روش کاشت بذر از طریق پاشیدن با دست انجام می‌شود.

6-9-2- بذرپاشی مکانیزه

6-9-2-1-کلیات بدرپاشی مکانیزه

پاشیدن بذر بوسیله ماشین نیز امکان‌پذیر است. محاسن بذر‌پاشی مکانیزه عبارتند از:

1- صرفه‌جویی در میزان بذر مصرفی

2-یکنواخت سبز شدن بذور

3-بالا رفتن کیفیت کار

4-صرفه‌جویی در هزینه کارگری

رایج‌ترین روش بذرپاشی مکانیزه با بذرپاش کودپاش سانتریفیوژ صورت می‌گیرد. بذری که بوسیله دریچه‌های تنظیم از مخزن به روی صفحه مدور افقی ریخته می‌شود تخت تأثیر نیروی گریز از مرکز قرار گرفته و به صورت نیم‌دایره به اطراف و خلاف جهت حرکت تراکتور پراکنده می‌شود.

تصویر 6-4- کود پاش‌هایی که به عنوان بذر‌پاش نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

6-9-2-2- بذر‌ریزی

ماشین‏های بذرریز ماشین‏هایی هستند که بذر را در عرض مشخصی روی زمین می‏ریزند. بذرها معمولا از سوراخ‏هایی که در کف مخزن بذور دارد به منظور پخش شدن یکنواخت روی صفخه موربی می‌ریزند و سپس در سطح مزرعه ریخته می‌شوند.

6-9-2-3- بذرکارها

دستگاه‌هایی هستند که بذر را روی خطوط و ردیف‌های موازی می‌کارند. یک بذر‌کار اعمال زیر را باید بتواند انجام دهد:

- در خاک شیار ایجاد کند.

- بذر را به مقدار مناسب و لازم برای کاشت توزیع کند.

- بذرها را به داخل خاک انتقال دهد.

- روی بذر را بپوشاند.

- خاک روی بذر رافشرده کند.

الف) خطی‌کارهای فاریاب و دیم

این ماشین‌ها بذرهایی مثل گندم و جو و ... را روی خطوط موازی به دنبال هم و در عمقی مناسب می‌کارند. خطی‌کارهای کشت آبی با خطی‌کارهای کشت دیم، مکانیزم یکسانی دارند با این تفاوت که خطی‌کارهای کشت آبی تقریبا ایجاد جوی و پشته نمی‌کنند. اما در خطی‌کارهای دیم جوی و پشت ایجاد شده (فارو) و بذرها در کف جوی‌ها قرار می‌گیرند.

ب) بذرکاری سنتی و مکانیزه

مکانیزاسیون کشاورزی استفاده صحیح از ماشین‌ها و ادوات برای افزایش کیفیت و کمیت کارهای کشاورزی است که به منظور کاهش هزینه‌های عملیاتی بکار برده می‌شود و هدف این است که کارها با سرعت بیشتر و راحت‌تر و با بازدهی بالاتر به اتمام رساند. از دیگر ماشین‌های کاشت مکانیزه می‌توان به ردیفکارها اشاره نمود. ردیفکارها برای کاشت گیاهانی که به فضای بیشتری برای رشد و نمو نیاز دارند بکار برده می‌شود. مثل ذرت

این دستگاهها از نظر روش کاشت دو گونه ساخته شده‌اند. آنهایی که بذور را بصورت تکدانه می‌کارند و آنهایی که بذور را چندتایی می‌کارند.

1- تک‌دانه‌کاری: در این شیوه کاشت که با ردیفکار انجام می‌شود معمولا بذرها را بطور مجزا و یکی یکی و با فواصل معین در روی یک ردیف می‌کارند.

2- کپه‌کاری: این طرز بذرکاری در ایران برای صیفی‌جات و گیاهان وجینی که روی جوی و پشته کاشته می‌شوند معمول است. فرق ردیفکاری تک‌دانه‌کار با کپه‌کار در نحوه دریافت بذر از مخزن بذر است. از دیگر ماشین‌های کاشت مکانیزه می‌توان به کارنده‌های مخصوص یعنی غده‌کارها و نشاکارها اشاره نمود.

3- غده‌کارها: دستگاه‏هایی هستند که بجای کاشت بذر غده‌ها را می‌کارند. طرز کار غده‌کارها به این صورت است که شیاری در خاک باز می‌کنند و غده سیب‌زمینی را در فواصل معین و به دلخواه در درون شیار انداخته روی آنرا با خاک می‌پوشانند.

4- نشاکارها: دستگاه‏هایی هستند که در کشت و تولید محصولاتی چون برنج، توتون، توت‌فرنگی و گوجه‌فرنگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. نشاکارها به صورت خودکار و نیمه‌خودکار دیده می‌شوند. نحوه کار این ماشین‏ها در نوع نیمه‌خودکار بدین صورت است که کارگران نشاهایی که در داخل جعبه‌های نشا قرار دارند در اختیار موزع[1] می‌گذارند و موزع نشا را در داخل شیار ایجاد شده قرار داده و خاک دهنده‌ها اطراف نشا را خاک می‌دهند. در نوع خودکار نیازی به کارگر نیست و جعبه نشاها طوری تعبیه شده‌اند که نشا مستقیماً در اختیار موزع قرار می‌گیرد. با این ماشین‌ها می‌توان گیاهانی را که تازه از خزانه بیرون آمده‌اند، در زمین اصلی کشت کرد مانند همیشه بهار،آویشن، به لیمو، مریم گلی

- تعریف نشاء: به گیاهی گفته می‌شود که بعد از رشد اولیه معمولا سه برگی یا شش برگی قابلیت جابجایی از خزانه به زمین اصلی را دارد. بهتر است گیاهانی مانند گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل، برنج بصورت مستقیم در زمین اصلی کشت نشوند. اما بعضی از گیاهان دارای ریشه‌های حساسی بوده و ضروری است که بطور مستقیم در زمین اصلی کشت شوند و از جابجایی آنها جداً پرهیز گردد.

- خصوصیات نشاء خوب و مرغوب

1- دارای ریشه نسبتاً قوی، کافی و شاداب باشد.

2- کاملاً سالم و راست و بدون خمیدگی و شکستگی باشد.

3- فاقد هرگونه آفات و بیماری باشد.

4- معمولاً دارای 4 تا 6 برگ باشد.

تعریف نشاءکاری: انتقال نشاء از خزانه و کاشت آن در زمین اصلی را نشاءکاری گویند.

زمان نشاءکاری: بهترین زمان آن صبح زود و یا عصر نزدیک غروب آفتاب و یا در هوای ابری می‏باشد. زیرا در این موقع هوا خنک بوده و گیاه کم‏ترین تعرق را داشته و احتمال خشک شدنش کم‏تر است.

عمق نشاءکاری: باید به اندازه‏ای باشد که ریشه گیاه در داخل خاک خمیده نشود و یقه یا طوقه نشائ هم در سطح خاک باشد.

فواید نشاء کاری

- پیش رس کردن محصول: برای این منظور گیاهانی که در شرایط هوای آزاد امکان کاشت مستقیم ندارند در شاسی یا تونل پلاستیکی می‌کارند. و پس از آنکه گیاه 4 تا 6 برگی شد و بطول 10 تا 15 سانتی‌متر رسید آنرا به زمین اصلی منتقل می‌کنند.

- افزایش عملکرد و باردهی محصول: گیاهان نشائی با قطع کلاهک ریشه ریشه‌های فرعی زیادی تولید می‌کنند که این عمل باعث ازدیاد قوت در رشد گیاه و افزایش عملکرد می‌شود.

- سهولت و راحتی عملیات داشت: انجام مراقبت‌های داشت اعم از آبیاری، کوددهی، وجین و سمپاشی در سطح کم و متراکم خزانه آسان‌تر است.

- امکان تولید گیاهان مطلوب و با رشد یکسان: در خزانه می‌توان بهترین و مرغوب‌ترین گیاه را انتخاب و به زمین اصلی منتقل کرد و گیاهان ضعیف بیمار و آفات زده حذف می‌گردد.

- صرفه جویی در وقت و هزینه و بذر

- امکان استفاده حداکثر از زمین اصلی

- امکان انجام عملیات اصلاحی

مهارت هفتم: آبیاری

7-1- نزولات جوی

7-1-1- باران

انتقال آب موجود در اتمسفر به سطح زمین به صورت مایع را باران می گویند. باران علاوه بر تامین رطوبت خاک دارای فواید زیر است:

- شاخه و برگ گیاهان را شستشو داده و گرد و غبار آنها را پاک می کند.

- درجه حرارت محیط رشد گیاه را تعدیل می کند.

- بر روی واکنش خاک تاثیر دارد.

7-1-2- برف

ذرات یخ و قطرات آب موجود در ابر وقتی که به دمای فوق العاده سرد برسند بخار آب بر روی بلورهای یخ اضافه شده و از بهم پیوستن این بلورها برف بوجود می‌آید. برف بسته به دمای منطقه به مدت طولانی در سطح خاک باقیمانده به مرور ذوب می‌شود و در خاک نفوذ می‌کند. همچنین با ایجاد سرما و یخبندان موجب از بین رفتن حشراتی می‌شود که در حال زمستان گذرانی هستند. برف با پوشش دادن گیاهان زمستانی از آنها در برابر یخبندان محافظت می‌کند.

7-1-3- تگرگ

نوعی از ابرها موسم به ابرهای کومولونیمبوس، با ضخامت زیاد و دمای متفاوت که قسمت بالای آن غالباً زیر نقطه انجماد و قسمت پایین آن قدری گرمتر است دارای طوفان شدید داخلی می‌باشد. زمانی که جریان هوای بسیار قوی در آن به وجود می‌آید، این جریان هوا، قطرات آب را بالا و پایین می‌برد. هنگامی که قطرات، به قسمت بالای ابر می‌رسند یخ می‌زنند و سپس هنگام پایین آمدن و برخورد با هوای گرمتر آب می‌شوند. بر اثر تکرار این عمل‌، لایه‌های متعددی در اطراف بلور تجمع می‌کنند که این دانه‌های یخ را " تگرگ " می‌گویند. قطر دانه‌های تگرگ بین 5 تا 50 میلی‌متر است. تگرگ، ضمن تأمین رطوبت خاک، خساراتی نیز وارد می‌کند.

سرشاخه ها و گلها و میوه ها را شکسته ، فرو می ریزد.

در گیاهانی مثل گندم و جو، باعث ایجاد خوابیدگی می‌شود این کار، برداشت محصول را دشوار می‌سازد.

با کوبیدن خاک، سطح آن را متراکم کرده، نفوذ‌پذیری را کاهش می‌دهد.

با ذوب آن روان‌آب شدید (سیلاب) در منطقه ایجاد میکند.

مقدار بارندگی

واحد اندازه‌گیری بارندگی: مقدار بارندگی اتفاق افتاده در یک منطقه را در هر شکل ممکن (باران ، برف، تگرگ ، و ...) بر حسب ارتفاع آب ناشی از آن بیان می‌کنند. این ارتفاع بر اساس واحدهایی چون میلی‌متر، سانتی‌متر و یا اینچ بیان می‌شود.

مقدار بارندگی یک منطقه

توزیع بارش در نواحی مختلف سطح کره زمین با یک منطقه، یکنواخت نیست بلکه بستگی به عواملی دارد که در واقع عامل به وجود آورنده بارندگی هستند.

1- قسمت پخش و توزیع کننده ﺑذر یا نشاء در ماشین‌های کاشت را موزع می‌گویند.