توضیحات محصول

پاورپوینت قالب های شعر فارسی

فهرست مطالب:
بيت ، مصراع و قافيه
قافيه مياني ، بيت مقفّي و بيت مُصرّع
قصیده
اجزاي تشكيل دهنده قصيده
غزل
مشخصات غزل
فرق غزل و قصيده
قطعه
مشخصات قطعه
مثنوی
مشخصات مثنوي
رباعی
مشخصات رباعي
دوبيتی
مشخصات دوبيتي
راه تشخيص رباعي از دوبيتي
چهار پاره ( دوبيتي هاي به هم پيوسته )
ترجيع بند و تركيب بند
مشخصات ترجيع بند
مسمط
مشخصات مسمط
مسمط تضميني
مستزاد
مشخصات مستزاد

تفاوت شعر نيمايي با قالب هاي سنتي
تحولات شعر نيمايي پس از نيما

قسمتی از متن پاورپوینت

اسلاید ۱ :

بیت ، مصراع و قافیه

• بیت : به هر سطر از یک شعر بیت می گویند .     ( نکته : کوچکترین واحد شعر یک بیت است .  )


• مصراع ( مصرَع ) : هر بیت از دو قسمت تشکیل شده است که هر قسمت یک مصراع نام دارد .  ( نکته : کمترین مقدار سخن آهنگین را مصراع می نامند . )


• مثال :          بشنو این نی چون شکایت می کند        از جــدایی ها حــکایـت مـی کند


• قافیه : به کلمات غیر تکراری گفته می شود که در پایان بیت ها و مصراع ها می آیند ، بطوری که یک یا چند حرف آخر آنها با هم مشترک است .


• نکته (۱) : حرف یا حروفی که در کلمات قافیه مشترک می آیند « حروف قافیه » نام دارند .


• مثال (۱) :     آتـش عشـق است کانـدر نی فتــاد            جـوشش عشـق است کانـدر مـی فتـاد


• مثال (۲) :      سرآن ندارد امـشب که برآید آفتابی         چه خیالها گـذر کـرد و گذر نکرد خوابی


• به چه دیرماندی ای صبح که جان مابرآمد           بـزه کــردی و نکـردند مـوذنـان صـوابـی


• نکته (۲) : اگر دو کلمه قافیه در تلفظ یکسان ، ولی در معنی متفاوت باشند قافیه درست است .


• مثال : آتش است این بانگ نای ونیست باد          هـر کـه این آتـش نـدارد نیـست بـاد   


• توضیح : این بیت دارای دو قافیه است که هر دو کلمه قافیه، از نظر شکل ظاهری با هم یکسان هستند امّا از جهت معنی با هم فرق دارند . بطوری که نیست در مصراع اول فعل و در مصراع دوم اسم می باشد


• و کلمه باد در مصراع اوّل اسم ، امّا در مصراع دوم فعل دعا است .

اسلاید ۲ :

قافیه میانی ، بیت مقفّی و بیت مُصرّع

• قافیه میانی : گاهی برای غنی تر کردن موسیقی شعر علاوه بر قافیه پایانی ، قافیه ای در میان مصراع می آید که به آن قافیه میانی گویند .


• مثال :   ملکا ذکر تو گویم که تـو پـاکی و خـدایی     نروم جز به همـان ره که تـوام راه نمـایی


• همه در گاه تو جویم همه از فضل تو پویم        همه توحید تو گویم که به توحید سزایی


• بیت مُقفّی : ابیاتی که مصراع های دوم آنها هم قافیه باشند .


• مثال: نه چـنان گناهـکارم که به دشمـــنم سپاری     تو به دست خویش فرمای اگرم کنی عذابی


•  دل همچوسنگت ای دوست به آب چشم سعدی     عجب است اگر نگـردد که بگـردد آسیـابی


• بیت مُصرّع : به بیتی گفته می شود که در هر دو مصراع آن قافیه رعایت شده باشد .


• مثال : زمیـن گشـت روشـن تـر از آسمـان جهـانـی خـروشـان و آتــش دمــان

اسلاید ۳ :

« قالب های شعر فارسی »     تعریف قالب                      

• تعریف قالب : قالب شکلی است که قافیه ، به شعر می بخشد و تفاوت قالب ها با یکدیگر بسته به چگونگی قرار گرفتن قافیه آنهاست . ( در واقع نحوه بکارگیری قافیه تعیین کننده قالب شعر است ).


• نکته : چنانچه نحوه ی بکار بگیری قافیه در بعضی از قالب های شعر فارسی مانند قصیده با غزل و رباعی با دو بیتی یکسان باشد می توان به کمک تعداد ابیات ، محتوا و وزن شعر ، نوع قالب آن را مشخص کرد .


• قالب های شعر فارسی عبارتنداز : قصیده ، غزل ، قطعه ، مثنوی ، رباعی ، دوبیتی، چهار پاره ، ترجیع بند ، ترکیب بند ، مسمّط ، مستزاد ، شعر فرد ( تک بیت ) و شعر نیمایی .

 

اسلاید ۴ :

قصیــــــــــــــــده

• قصیده : شعری است بر یک وزن و و یک قافیه که مصراع اوّل بیت نخست ، با همه ی مصراع های دوم ابیات دیگر هم قافیه باشد .


• نمونه قصیده :


• دلا تا کی در این دنیا فریب این و آن بینی*  /    یکی زین چاه ظلمانی برون شو تا جهان بینی*


• جهانی کاندرو هردل که یابی ، پادشا یابی          /      جهانی کاندرو هرجان که بینی شادمان بینی*


• نه بر اوج هوا او را عقابی دل شکر یابی         /      نه اندر قعر بحر او را نهنگی جان ستان بینی *


• مشخصات قصیده :


• ۱– تعداد ابیات آن از پانزده بیت بیشتر است


• ۲– درون مایه و محتوای آن موضوعاتی چون مدح ، حکمت ، عرفان ، وصف ، پند و اندرز ، جشن ، شکر ،   شکایت و مسایل اجتماعی می باشد                      




• ۳– بیت اوّل قصیده را که مصرع است « مطلع »و به بیت آخر آن « مقطع » می گویند .


• ۴– قصیده اوّلین قالب شعر فارسی است که به تقلید از شعر عربی از نیمه ی قرن سوم پدید آمد


• ۵– داشتن وحدت موضوع ( یعنی ابیات قصیده باید مربوط به یک مفهوم و موضوع باشد . )

اسلاید ۵ :

نمودار قصیده

• ………………..$ ………………..$


• ……………….. ………………..$


• ……………….. ………………..$


• ……………….. ………………..$


• ……………….. ………………..$


• ……………….. ………………..$


• ……………….. ………………..$


• ……………….. ………………..$


• ……………….. ………………..$

اسلاید ۶ :

اجزای تشکیل دهنده قصیده

• ۱– تغزل یا تشبیب : برخی قصاید به ویژه قصایدی که در مدح کسـی سروده می شـود دارای مقـدمـه است . این مقدمه معمولاً با مضامین چون عشق ، جوانی و توصیف طبیعت آغاز می شود که به آن تغزل یا تشبیب می گویند . ( برخی قصیده ها تغزل ندارد که به آن ها محدود یا مقتضب گویند . )


• ۲– تخلص : بیت یا ابیاتی که رابط میان تغزل و تنه اصلی قصیده می باشد ، که در واقع موضوع اصلی قصیده از همان جا شروع می شود


• نکته : این تخلص مخصوص قصیده است و نباید آن را با اصطلاح تخلص ( نام شاعر ) اشتباه کرد .


• ۳– تنه اصلی : بخشی از قصیده که مقصود اصلی شاعر در آن بیان می شود . با محتوای چون مدح ، رثا ، پند و اندرز ، عرفان و حکمت و …


• ۴– شریطه و دعا : دعایی است که شاعر برای جاودانگی ممدوح خود در پایان قصیده ، به صورت جملات شرطی بیان می کند . ( یعنی شاعر دعای خود را به شرط بر آورده شـدن خواسته هایش بیان می کند . )

اسلاید ۷ :

قصیده سرایان مشهور عبارتنداز

• انوری ، خاقانی ، ناصر خسرو ، سعـدی ، فرخی سیستانی ، رودکی ، منوچهری ، مسعود سعد سلمان ، ملک الشعرا بهار ، دکتر مهدی حمیدی ، مهرداد اوستا ، امیر فیروز کوهی و …

اسلاید ۸ :

غزل

• شعری است بر یک وزن ویک قافیه به طوری که مصراع اول بیت نخست ، با همه ی مصراع های دوم ابیات دیگر هم قافیه باشد .                             


• تذکر : نحوه ی تکرار قافیه در غزل همانند قصیده است . نمونه غزل  :


• زآن یار دلنوازم شکری است با شکایت *     گر نکته دان عشقی بشنو تو این حکایت *


• بی مزد بود ومنت هر خدمتی که کردم                  یارب مباد کس را مخدوم بی عنایت  *   


• زندان تشنه لب را آبی نمی دهد کس گویا ولی شناسان رفتند از این ولایت *   

اسلاید ۹ :

نمودار غزل

• ………………..@ ………………..@


• ……………….. ………………..@


• ……………….. ………………..@


• ……………….. ………………..@


• ……………….. ………………..@


• ……………….. ………………..@


• ……………….. ………………..@

اسلاید ۱۰ :

مشخصات غزل :

• ۱– تعداد ابیات غزل حداقل پنج بیت و حداکثر دوازده بیت است . ( گاهی غزل ها بیش از پانزده بیت هم یافت می شود . )


• ۲– درون مایه و محتوای غزل بیان عواطف و احساسات ، عشق و عرفان و گاهی هم مضمون اجتماعی می باشد .


• ۳– بیت اوّل غزل را مطلع بیت آخر آن را مقطع گویند . ( که هر کدام اگر به خوبی مطرح شوند حسن مطلع و حسن مقطع نام می گیرند . )


• ۴– در غزل تنوع مطالب ممکن است . ( یعنی موضوع هر بیت می تواند با ابیات دیگر فرق داشته باشد.)


• ۵– غزل از قرن ششم به وجود آمده است . ( در واقع همان تغزل قصیده است ) از آغاز پیدایش ، عاشقانه و با ظهور سنایی عارفانه می شود . ) 


• ۶– با ظهور انقلاب مشروطه ، غزل مضمون اجتماعی نیز به خود می گیرد .


• نکته : غزل عاشقانه را سعدی و غزل عارفانه را مولوی به اوج خود رساندند حافظ که سر آمد غزل سرایان شعر فارسی است ، شیوه ی عاشقانه – عارفانه را به کمال رساند