تعداد صفحات: ۳۹۲
فرمت فایل: PDF قابل دانلود
سیدحسین مدرسی طباطبائی
کتاب مکتب در فرآیند تکامل که در سال‌های پایانی دهه شصت نوشته شده تلاشی است برای ارايه یک تحلیل قابل عرضه تر از مکتب تشیع که هسته اصلی تشیع را اعتقاد به مرجعیت علمی اهل بیت پیامبر در معارف اسلامی می‌داند. مکتبی که با تقدیس افراطی و باورها و سنت‌های پیش از اسلام، مناسبتی ندارد این اثر با بررسی مواد موجود در مصادر قدیم اسلامی و دسته‌بندی و مقایسه آن مواد با یکدیگر و با شواهد تاریخی خارجی، روند تکاملی فکر شیعی را در چهارچوب تعالیم و حرکت تاریخی مکتب اسلام پیگیری می‌کند.
سال‌های ۲۶۰ـ۳۲۹ هجری که در میان شیعیان با نام دوره غیبت صغری شناخته می‌شود بدون تردید سخت‌ترین و بحرانی‌ترین دوره در تاریخ تشیع امامی بود. ماجرا چنین آغاز شد که امام یازدهم شیعیان، حضرت عسکری(ع) در سال ۲۶۰ درگذشت بدون آن‌که جانشین ایشان برای توده مردم شناخته و مشهود باشد و درنتیجه جامعه شیعه، به‌خصوص در عراق، ناگهان خود را با اختلافات و تشتّت گروهی بزرگی مواجه یافت.این به‌نوبه خود موجب و سرآغاز درگیری‌های درون‌گروهی، تغییر مذهب بسیاری از پیروان مکتب تشیع امامی و پیدایش فرقه‌های منحرف متعدد در میان شیعیان شد. این وضعیت، گروه‌های دیگر مانند معتزله و زیدیه را نیز تشویق کرد که با شدت بیشتر به مبانی سنتی عقیده تشیع که اکنون از همیشه آسیب‌پذیرتر و بی‌دفاع‌تر به‌نظر می‌رسید حمله کرده و آن را مورد انتقاد قرار دهند. استمرار اختلافات داخلی و تفرقه‌های درون‌گروهی در میان خود جامعه شیعی بر سر برخی مسائل زیربنایی عقیدتی (مانند اعتبار یا عدم اعتبار عقل و استدلال برهانی در شریعت، و طبیعت مقام امامت، و حدود علم و قدرت امام) تنها به پیچیده‌تر شدن آن وضعیت بحرانی کمک می‌کرد. علاوه بر همه اینها، فشارهای سیاسی و سرکوبی بی‌رحمانه که اندکی بیش از یک دهه پیش در روزگار متوکل عبّاسی (۲۳۲ـ۲۴۷ هجری) به اوج خود رسیده و پس از آن هم تا اواخر دوره غیبت صغری کم وبیش ادامه داشت بر تشنّج موجود می‌افزود. نیاز به بازسازی برخی از استدلالات و تحلیل‌های بنیادی مکتب مانند فلسفه احتیاج دائمی جامعه بشریت به امام اکنون از همه وقت بیشتر و ضروری‌تر می‌نمود.۲
متکلمان شیعه در آن دوره، بدین‌ترتیب دو وظیفه دشوار دفاع از مکتب تشیع دربرابر حملات دشمنان، و عرضه تفسیر نو وتحلیلات جدیداز مبانی بنیادی آن را (به نوعی که با شرایط و مقتضیات جدید وفق دهد) باید همزمان انجام می‌دادند. در این دوره که نزدیک یک قرن به‌طول انجامید به تدریج مکتب مقدس تشیع به‌گونه‌ای که بعداً با تحلیلات و نقطه نظرات استوار و مستحکم خاص خود به نام تشیع دوازده‌امامی خوانده شد تکامل یافت. کتاب حاضر تلاشی است برای روشن‌ساختن برخی جنبه‌های این فرایند تکاملی و نقش متکلمان شیعی دوره غیبت صغری در تحکیم و تکمیل مبانی اعتقادی شیعه.
دیدگاه خود را ثبت کنید