کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی نوشته دکتر علی‌اکبر ولایتی کتاب بیستم از مجموعه تاریخ دفتر نشر معارف است.
بن مايه فرهنگ و تمدن اسلامی بر تعاليم، سيره و سنت شخصيتی استوار است كه در پايان قرن ششم ميلادی قدم به عرصه خاكی نهاد. جستجو و دقت در مدارك تاريخی پانزده قرن قبل، بازگشت به سرزمين مكّه و توجه به سنگلاخ‌های كوچه ها و آمد و شد مردم قبيله ای آن، انسان آرام و متفكری را نشان می‌دهد كه از نيمروز زندگی گذشته و اغلب اوقات عبايش را روی شانه‌هايش انداخته، چپيه اش را روی صورت كشيده، گاهی به آرامی و زمانی به سرعت قدم برمی دارد، به عابرين و صحنه های شلوغ و پر سر و صدای اطراف بی‌توجه و در افكارش غوطهور است. با اين حال هيچ گاه از پاسخ دادن به سلام پايين ترين افراد يا ادای كلمه ای مهرآميز به اطفالی كه علاقه دارند در اطرافش جمع شوند، غافل نيست. با آنكه دشواريها، فراز و نشيبهای طاقت سوز و ابعادی از مشكلات پيش روی اوست، چنان مصمم، كوشا، استوار و پاكدامن است كه حتی بدخواهان و دشمنانش او را لقب افتخارآميز «امين» داده اند. و اراده آهنين و همت والای او در راه آشنايی و پيوند همه مردم با يگانه هستی بخش را مثال می زنند.
در پگاه قرن هفتم و آغاز اتصالش به افق مبين و جرقه های پياپی مكاشفه و قرار گرفتن در شعاع وحی، يگانه پيام جهانی اش ـ توحيد ـ را با سخن از قلم و آگاهی، آغاز كرد. هدفمندی حيات، برابری انسانها در خلقت و در پيشگاه الاهی و بطلان تفاخرات قومی و نژادی و نفی امتيازها، جلوه هايی از همان پيام جهانی، در سراسر سلوك ۲۳ ساله اش بود.
به جريان انداختن زندگی با همه ی ابعاد و انواع فعاليتهايش بر پايه عدالت و بر حسب ضابطه ای معنوی ـ عشق به خدا ـ و معيارهای اخلاقی و مبتنی بر تقوای الاهی و خشيت او جل جلاله، جزئی از برنامه تمدن ساز مكتب او بود. همكاری در مورد نيكی و تقوا، دوستی و محبت بر يكديگر، ظلم نكردن و ظلم نپذيرفتن، احترام به خون، ناموس و دارايی ديگران، فرو خوردن خشم، گذشت از مردم، وفای به عهد چه در پيمانهای فردی و چه در قراردادهای اجتماعی و بين المللی، تكيه بر خردورزی و انديشه و پاس داشت علم، عالمان و متعلمان و تشويق و ترغيب به كسب دانش چه در مورد دين و احكام آن و چه در مورد قوانين حاكم بر هستی و خواص ماده، و تواناييهای موجود در آسمان ها و زمين; توجه به هنر و زيباييهای تعالی بخش موجود در جهان هستی و زندگی بشر، همه و همه ابعاد و جلوه هايی از ارزش ها و اصول فرهنگی و تمدنی او بود. تمدنی كه به اعتراف همه عالمان مسلمان و بسياری از
دانشمندان غيرمسلمان سالها چون چراغی فروزان، فرا راه زندگی انسانها درخشيد.
کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی كه به قلم دكتر علی اكبر ولايتی و بر اساس سرفصل درس تاريخ و تمدن اسلامی نگاشته شده است، در صدد است تا با ارائه گزارشی مستند و متقن از نحوه شكل گيری تمدن اسلامی و فراز و فرودهای آن ـ كه بر پايه منطقی قابل درك و بيان شدنی استوار است ـ زمينه های بيداری، خودباوری، و خيزش در ميان دانشجويان و ديگر نسلهای فرهيخته كشور را فراهم آورد.
كتاب دارای يك مقدمه، و يازده بخش اصلی است. نگارنده تلاش كرده است در مقدمه كتاب، دورنمايی از كليات مباحث را بيان نمايد. در بخش اوّل پس از تعريف تمدن و فرهنگ به عوامل فراز و فرود تمدنها، رابطه اخلاق، فرهنگ، تمدن و قانون پرداخته شده است. بخش دوّم به زمينه های شكل گيری تمدن اسلامی و تاريخ نگارش در تمدن اسلامی می پردازد.
بخش سوم با عنوان شكوفايی علوم در تمدن اسلامی به نقش مسلمانان در علومی چون رياضيات، نجوم، فيزيك و مكانيك، طب، كيميا، فلسفه، منطق، جغرافيا، ادبيات، قرائت، تفسير، حديث، فقه و اصول، كلام و تصوف اختصاص يافته، و بخش چهارم به سازمانهای اداری و اجتماعی تمدن اسلامی و ابعاد مختلف آن پرداخته است و بخش پنجم به جايگاه هنر در تمدن اسلامی پرداخته است. بخش ششم به تأثير تمدن اسلامی در تمدن غربی در حوزه هايی چون نقاشی، موسيقی و معماری پرداخته است. و بخش هفتم تحت عنوان علل بيرونی و درونی ركود تمدن اسلامی به عواملی چون جنگهای صليبی، ظهور مغولان، سقوط اندلس، استبداد، دنياگرايی، تحول و دور شدن از اسلام راستين پرداخته است.
بخش هشتم با عنوان، خيزش و اقتدار مجدد جهان اسلام به ابعادی چند از مناسبات خارجی و داخلی فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره صفوی پرداخته است و بخش نهم با عنوان علل متأخر ركود فرهنگ و تمدن اسلامی به موضوعاتی چون استعمار كهنه، علل پيدايش استعمار، استعمار در آسيا و خاورميانه، استعمار نو، شركتهای چندمليتی و نهادهای بين المللی و موضوع جهانی شدن و پيامدهای آن پرداخته است. بخش دهم به موضوع بيداری اسلامی و زمينه ها و نشانه های آن پرداخته است.
همه دانشجویان و پژوهشگران حوزه تمدن اسلامی
در دوره عباسيان و هم زمان با اوج گيری نهضت ترجمه، كتابهای موسيقی ايران و هند و يونان نيز ترجمه شد و خلفای عباسی در ترويج و توسعه فن موسيقی و دانش آن كوشيدند; در اينجا شرحی از آثار و نوآوريهای علمی دانشمندان موسيقی در دوره خلافت عباسيان را به اختصار می آوريم:
ابراهيم بن ماهان موصلی (۱۸۸ـ۱۲۵ ق); پدرش ماهان از دهقانان ارجان يا ارگان فارس بود و از فارس به كوفه مهاجرت كرد و در آنجا با خانواده ای اصيل و ايرانی وصلت كرد. ابراهيم با پيشرفتی شگفت آور موسيقی را نزد كسانی چون جوانويه ايرانی فرا گرفت و به سرعت شهرت او به دربار خليفه عباسی، مهدی، رسيد. ابراهيم به دعوت مهدی خليفه عباسی و پسر او هارون الرشيد در دربار مقام و منزلتی خاص يافت. بيشتر خوانندگان و نوازندگان بغداد و دربار خلفا، بهويژه بزرگان دانش موسيقی چون اسحاق موصلی، از شاگردان و تربيت شدگان او بودند
دیدگاه خود را ثبت کنید